کد خبر:26092
پ
احمد تفضلی

دکتر احمد تفضلی؛ انسان و دانشمند

دکتر احمد تفضلی انسانی شریف، وارسته و ملتزم به اصول بود و کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام او حتی در زبانهای اروپایی نظیر ندارد.

میراث مکتوب- سال ۱۳۷۱ شمسی بود که فرصتی فراهم شد تا در معیت مرحوم استاد دکتر احمد تفضلی سفری به بمبئی داشته باشم. هدف از سفر خرید یک مجموعه کتاب در حوزه ایرانشناسی و به ویژه کتابهایی در زمینه ادبیات اوستایی و پهلوی و کتابهای دینی آیین مزدیسنایی بود که وسیله یکی از پارسیان هند به معرض فروش گذاشته شده بود؛ کتابخانه ای شخصی از یکی از استادان پهلوی شناس پارسی بمبئی که سالها پیشتر درگذشته بود و از آنجا که آن شخص از دوستان دکتر احمد تفضلی بود، خانواده اش که قصد فروش آن مجموعه را داشتند، کسی را امین تر و صالح تر از دکتر تفضلی نمی شناختند تا در فروش آن مجموعه از او یاری بطلبند. به پیشنهاد خود دکتر تفضلی بنده نیز در این سفر همراه ایشان بودم و البته بنا بود که این کتابخانه برای مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی خریداری شود. با همت بلند آقای بجنوردی در طول سالیان گذشته کتابخانه های شخصی زیادی برای دائره المعارف بزرگ اسلامی خریداری شد و بعضا نیز کتابخانه هایی به کتابخانه مرکز اهداء گردید. از آنجا که نویسنده این سطور در جریان خرید چند مورد از این کتابخانه ها بوده ام، به خوبی می توانم گواهی دهم که خرید و حفظ برخی از آنها نه تنها خدمت به کتابخانه مرکز که خدمتی بزرگ به فرهنگ ایرانی بوده است؛ چرا که انتقال شماری از این کتابخانه ها و حفظ و نگهداری از آنها مانع از پراکندگی و از دست رفتن کتابهای بسیاری گردید و در پاره ای از موضوعات سبب شد تا بهترین مجموعه های تخصصی در یک مرکز علمی در ایران فراهم شوند و گرد هم آیند.

باری، آشنایی من با دکتر تفضلی به واسطه آن سفر عمیقتر شد؛ گو اینکه از حدود یک سالی پیش از آن به دلیل علاقه به مطالعات تاریخی و دینی مرتبط با پیش از اسلام، رابطه من با دکتر تفضلی و بهره وری از آن دانشمند برجسته آغاز شده بود؛ آن زمان استاد تفضلی یادداشتهایش را درباره تاریخ ادبیات قبل از اسلام گرد می آورد و هرگاه نکته ای متناسب با این موضوع می یافتم و با ایشان در میان می گذاشتم، با بزرگواری ویژه خودش از این دست گفتگوها استقبال می کرد و البته با اخلاقی ستودنی من را تشویق می فرمود. کتاب القند نسفی به تازگی در ریاض منتشر شده بود که نسخه ای از آن به دستم رسید؛ با استاد سخن از اهمیت پاره ای نکات ایرانشناسانه و ادبی فارسی در کتاب رفت و استاد با اشتیاق فراوان نسخه ای به صورت فتوکپی از آن اختیار کرد و مقاله ای هم با علاقه فراوان در اهمیت آن نگاشت. اینها را از این جهت می گویم تا نشان دهم دکتر تفضلی از آن دست ایرانشناسان و متخصصان زبانهای باستانی ایرانی بود که اهمیت زبان عربی و کتابهای ادبی و تاریخی عربی را برای شناسایی فرهنگ ایرانی ما قبل و اوائل اسلام به خوبی می شناخت. یادم می آید زمانی با استاد درباره یکی از کتابهای ایرانی که نامش در یکی از آثار اباضی (بیان الشرع کندی) رفته است سخنی رفت و ایشان با علاقه فراوان مطالب آن کتاب را مود دقت قرار داد و نتایج تحقیقات خویش را نیز سخاوتمندانه در میان گذاشت.

در سفر بمبئی برای من مقام و جایگاه دکتر تفضلی بیشتر تثبیت شد. از لحاظ اخلاقی او را انسانی شریف، وارسته و ملتزم به اصول یافتم. از لحاظ علمی نیز به خوبی به خاطر دارم که تا چه اندازه محل مشورت و احترام ایرانشناسان هندی و به ویژه در آکادمی ایرانشناسی کاما قرار می گرفت و در گفتگوها نظرات علمی وی را درباره ادبیات پهلوی و اوستایی جویا می شدند. شبها در هتل فرصتی برای گفتگو در همین موضوعات پیش می آمد و درست به خاطر دارم که آن روزها مشغول کارهای نهایی ترجمه فرانسه کتاب پهلوی گزیده های زادسپرم بود که با همکاری فیلیپ ژینیوی فرانسوی در حال آماده سازی آن بود. وی تازه پس از آنکه گفتگوهای ما پایان می گرفت، در اتاقش مشغول کار بر روی این متن می شد و تا پاسی از شب کار می کرد.

در طول چند سال بعد هم ارتباط علمی و بهره وری از دکتر تفضلی و دانش گسترده او برای من ادامه داشت و هر کتابی که منتشر می کرد از سر لطف نسخه ای هم به من می داد و همیشه آماده بود تا هر پرسشی را در زمینه آثارش پاسخ دهد و نکات مبهم را با بیانی شیوا توضیح دهد. متأسفانه من فرصتی برای آموختن زبانهای باستانی ایران نزد او پیدا نکردم، اما به دلیل آنکه چند سالی در مرکز دائره المعارف درست در اتاقهایی مجاور هم کار می کردیم، این فرصت فراهم بود تا از محضر او آموخته های بسیاری داشته باشم؛ وقتی مقاله ابن ندیم را می نوشتم، از یاری او بهره مند بودم؛ اطلاعات عمیقی درباره مانویت در الفهرست ابن ندیم داشت و با آخرین مطالعات غربی در این زمینه آشنا بود. کتابخانه شخصی او البته کتابخانه بسیار مهمی بود و یادداشتهای منظمی نیز همواره برای کتابها و مقالاتش تهیه می کرد. از آنجا که مسئولیت خرید کتابهای حوزه خاورشناسی را در دائره المعارف بر عهده داشت، به همین دلیل همواره اطلاعاتش در این زمینه ها به روز بود و به خوبی مرجعی برای دیگران در این زمینه قلمداد می شد. کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام او حتی در زبانهای اروپایی نظیر ندارد؛ به ویژه به این دلیل که بسیار موجز و روشن تنظیم شده و در آن حرف و سخن اضافی نیامده و همه مطالب به صورت مستند ارائه گردیده. تنظیم و تبویب مطالب کتاب و نیز ارائه شواهد تاریخی و استناد به کتب ادبی و تاریخی بسیار و به ویژه مطالبی از لابلای کتابهای ادب عربی از امتیازات این کتاب است و همه جا آخرین تحقیقات غربی را در هر هوضوعی ارائه می دهد. این کتاب به واقع همانند کتاب بروکلمان است منتها برای ادبیات ایران پیش از اسلام. نگاهی به فهرست پایانی منابع این کتاب نشان می دهد که تا چه اندازه دکتر تفضلی برای این کتاب زحمت کشیده. فهرست بیشتر مقالات و کتابهای او هم در همان فهرست دیده می شود. برخی از آنها به زبانهای انگلیسی و فرانسوی نوشته شده که پاره ای از آنها هم به فارسی ترجمه شده است. در درسهای ادبیات پهلوی و مزدیسنی پروفسور گرونه (ترجمه و تفسیر زند وهومن یسن و درسهای ادبیات اسکاتولوژیک ایرانی) و برخی دیگر از استادان فرانسوی و ایتالیایی در مدرسه عالی سوربن اهمیت پاره ای از تحقیقات دکتر تفضلی برای من بیشتر روشن شد و معاینه دیدم که تا چه اندازه ترجمه های او از متون پهلوی مورد عنایت و توجه استادان این زمینه در مغرب زمین است.

از نکات جالبی که خودش به من زمانی گفت این بود که با مرحوم آیه الله حاج آقا حسن سعید، از علمای برجسته آن سال های تهران نسبت نسبی نزدیک دارد. این را هم شاید چون کسی نداند اینجا نوشتم.

حسن انصاری

منبع: حلقه کاتبان – بررسی‌های تاریخی

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کلید مقابل را فعال کنید

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب
تهران، خیابان انقلاب اسلامی، بین خیابان ابوریحان و خیابان دانشگاه، شمارۀ 1182 (ساختمان فروردین)، طبقۀ دوم، واحد 8 ، روابط عمومی مؤسسه پژوهی میراث مکتوب؛ صندوق پستی: 569-13185
02166490612