میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب نقشی ماندگار و مؤثر در احیا و انتشار نسخ خطی از ۳۰ سال گذشته تا به امروز برعهده داشته است. از زمان شکل‌گیری تا به امروز فرازوفرود بسیاری از نظر فعالیت‌های پژوهشی، موضوع تصحیحات نسخ خطی، انتشار نشریات، برگزاری نشست‌های تخصصی، نقد و رونمایی کتاب، برگزاری درس‌گفتارها و کارگاه‌های آموزشی توسط پیشکسوتانی چون استاد سیدعبدالله انوار و احمد منزوی که دیگر در میان ما نیستند، از سرگذرانده است.
آشنایی من با میراث مکتوب به ۲۵ سال پیش بازمی‌گردد. آن هنگام که دانش‌آموختۀ نسخه‌شناسی در دانشگاه تهران بودم و در کتابخانۀ مرکزی، نخستین تصحیحات متون کهن و نسخ خطی را در قفسه‌های کتاب‌های مرجع می‌دیدم، ناشری را یافته بودیم که اختصاصاً در حوزۀ نسخ خطی فعالیت می‌کرد؛ از دواوین شعری گرفته تا متون علمی ناشناخته و گمنام و از متون عرفانی گرفته تا رسالات فلسفی و هنری. بهتدریج حلقۀ پژوهشگران و نسخه‌شناسان و مصححان و فهرست‌نگاران به همکاران میراثی افزوده شد و جمعی همدل و همراه با اهدافی مشترک گرد هم آمدند و با مدیریت صمیمانه و مدبرانه جناب آقای دکتر اکبر ایرانی راه تازه‌ای در پژوهش‌های متنوع‌شناسی گشودند.
بعدها دو نشریۀ «آیینۀ میراث» و «گزارش میراث» محملی شد برای ارائۀ مطالب و اخبار و مقالات علمی ارزشمند و متن‌شناسی و نسخه‌شناسی از گوشه و کنار ایران و جهان و به‌سرعت جای خود را در محافل علمی و نشر گشود.
کتابخانۀ غنی و تخصصی میراث مکتوب محفلی پدید آورد برای محققان و دانشجویان و علاقه‌مندان متن‌شناسی و فهرست‌نگاری تا از مراجع بی‌نظیر و فهرست‌های نسخ خطی که در کتاب‌خانه‌های دیگر کم‌تر نام و نشانی از آن‌ها وجود داشت، یک‌جا استفاده کنند.
جلسات نقد و بررسی و رونمایی کتاب‌ها خود مکانی بود برای آشنایی محققان با یک‌دیگر و دانشجویان با استادان. جلساتی که خود گونه‌ای کلاس آموزشی بود چراکه با وجود اساتیدی چون ایرج افشار و مؤلفان و نسخه‌شناسان دیگر، هر نقد و نظر و نکته‌‍سنجی و پیشنهادی در جهت ارتقا و بهبود متون راهگشا بود. به‌ویژه برای مصحان جوانی که علاقه‌مند به حوزۀ تصحیح متون بودند. انتشارات میراث مکتوب که حاصل پژوهش‌های استادان و مصححان و نسخه‌شناسان بود نه‌تنها در ایران که در بیش‌تر کتاب‌خانه‌های جهان که مجموعه‌ای از نسخ خطی گرد آورده بودند و به فهرست‌ها و تصحیحات نیازمند بودند راه یافته بود و دستگیر پژوهندگان فرنگی بسیاری شده بود.
ناشران خارجی و کتاب‌خانه‌های بسیاری طالب تهیه و گردآوری مجموعۀ انتشارات میراث مکتوب شدند و بهتازگی انتشارات معتبر بریل نیز هم‌کاری نزدیکی جهت توزیع و نشر کتاب‌های میراث داشته است.
یکی دیگر از ویژگی‌های فعالیت‌های پژوهشی میراث مکتوب هم‌کاری با متخصصان نسخه‌شناسی برای شرکت در سمینار‌های خارجی بود. نیک به یاد دارم که برای شرکت در سمینار نسخه‌شناسی فارسی در اتریش (که گزارش مبسوط آن را در گزارش میراث نگاشته‌ام) به‌همراه تنی چند از همکاران میراث، به حضور استاد افشار رسیدیم تا از نقطه‌نظرات استاد برای چگونگی برگزاری برنامه موضوع سخنرانی‌ها آگاه شویم.
استاد که خود از بانیان آن سمینار با مرحوم دکتر برت فراگنر بود با دقت نظر برنامۀ مدونی ارائه کردند که در سمینار به بهترین شکل اجرا شد. بیش از ۱۵ محقق ایرانی مقالات ارزشمند خود را ارائه کردند.
معتقدم وجود میراث مکتوب به‌عنوان سامان‌دهندۀ گروه پژوهشگران، بهره‌گیری از مشاوره اساتید و پیشکسوتان و مضبوط‌کردن و انتشار آن یکی از موفقیت‌ها و دستاوردهای ۳۰ ساله آن است. از آن پس میراث مکتوب تبدیل به خانۀ دوم نسخه‌پژوهان شد. خانه‌ای که فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی و فراتر از اختلاف نظرهای فردی عمل می‌کرد و تبدیل به مکانی شد برای تفکر جمعی دربارۀ احیای پژوهش‌های نسخه‌شناسی. حلقه‌ای علمی پدید آمد که هرگز نمی‌توان در جای دیگری چنین صمیمانه گرد هم آیند و بی‌هیچ بخل علمی به اشتراک نظر و دانش خود همت گمارند.
فریبا افکاری
رئیس کتابخانۀ دانشکدۀ مطالعات جهان دانشگاه تهران
منبع: مجلۀ تجربه، شمارۀ 27، بهمن و اسفند 1402