میراث مکتوب- گوهرِ میراثِ مکتوب این زمان رخشان شده/ جمله آثار کهن پیوسته ایمان شده
محمّدحسین تسبیحی متخلّص به رها
درست سی‌سال پیش، در زمستان ۱۳۷۲، نهادی پدید آمد تا از میراث مکتوب ایران و اسلام و نسخ خطی فارسی و عربی، پاسداری و پاسبانی کند و با محافظت و مراقبت، به نسل آینده برساند، زیرا برعهدۀ هرنسل از اهالی این کهن‌بوم است تا میراث نیاکانِ دانشور و دانشمندش را نه‌تنها حفظ، که نشر دهد و برای اعتلا و ارتقای آن تلاش کند. دراین‌میان نخبگان و دانشمندان باید بر احیا و نشر این میراث مکتوب بکوشند و آن را البتّه با رنگ‌وبویی آشنا به اخلاف خود بسپارند تا آنان بتوانند در نهضت تجدید حیات فرهنگی خود، آن‌ها را نقطۀ اتّکای توسعه و پیشرفت خویش قرار دهند.
با آن‌که برای طبع و نشر این نسخه‌های برجای‌مانده از سده‌های پیشین، یعنی از قرون نخست پس از اسلام به بعد، تشریک مساعیِ نانوشته‌ای انجام شد و به‌ویژه در همین سده‌ای که پشت سر گذاشتیم، فرزانگان و فرهیختگان فرهنگ‌مدارِ خردمندِ معاصرمان به تصحیح این مواریث پرداختند، امّا هنوز کار ناکرده بسیار است و اثر برزمین‌مانده فراوان، و هم‌چنان جای کار دارد.
این نهاد پژوهشی تنها بر نشر و پژوهش این نسخه‌های ارزشمند و شایسته و بایستۀ چاپ، اکتفا نکرد، بلکه به ایجاد زمینه‌های مناسب برای تبادل آرا و افکار با مصحّحان و محقّقان ایرانی و خارجی، حمایت از مصحّحان جوان و بر کشیدن آنان، ارتباط ویژه با مراکز ایران‌شناسی و گسترش زبان فارسی در دانشگاه‌های جهان، ترویج آموزش مبانی و اصول تصحیح انتقادی متون، گسترش اطّلاع‌رسانی آثار خطی، انتشار فهارس نسخه‌های خطی فهرست‌نشده، برگزاری کارگاه‌های نسخه‌شناسی و تصحیح متون در داخل و خارج کشور، و حتی انتشار مجلّات ادواری اطّلاع‌رسانی و تخصصی دربارۀ متون کهن با عناوین «گزارش میراث»، «آینۀ میراث» و «میراث علمی اسلام و ایران» کوشش کرد و این‌چنین به گواهی شادروان محمّدامین ریاحی؛ «میراث مکتوب اساسی‌ترین کار در احیا و حفظ و پیشبرد فرهنگ اسلامی و ایرانی» را رقم زد.
«میراث مکتوب» نهادی که به قول زنده‌یاد استاد احمد سمیعی (گیلانی) «خَلَف صالحِ» بنیاد فرهنگ ایران شده، بنیادی که در سال‌های پیش از انقلاب خوش درخشید. پس از انقلاب نیز میراث مکتوب در تصحیح و نشر متون کهن سرآمد نهضتی شد که حالا بَدل به یک جریان شده است. در این جریان‌سازی، افزون بر آن‌که مورد حمایت و هدایت پیشکسوتان بوده، زمینه‌ای فراهم کرده تا جوانان اهل دقّت، در دامانش ببالند و به‌نوعی این مؤسّسه تکیه‌گاه و پاتوقی برای هر نسخه‌پژوه و کتاب‌شناس شده است و به گفتۀ زنده‌یاد پرویز اذکایی؛ «قبله‌گاه معنوی و خانۀ امیدهای علمی ماست».
حال باید این سعی والا را ارج نهاد که زنده و بالنده به پیش می‌رود، اگرچه بر همان طریق و مسیر روز نخست، امّا اکنون با کوله‌باری از تجربه، گام‌ها و قدم‌هایش را استوارتر برمی‌دارد نهادی که در این سالیان دراز جز به تقویت هویّت ملی و دینی و تحکیم وحدت و تمامیّت ارضی ایران نیندیشیده و دمی برای نیل به آن، عدول و قصور نورزیده است. همین آخرین کتابی که از سلسلۀ منشوراتش بیرون آمد تاریخ خلیج فارس و بنادر ایران، گواه صادق این مدعاست که به قول روانشاد ایرج افشار این نهاد پژوهشی «گام‌های ارزنده‌ای در احیا و اعتلای فرهنگ اسلام و ایران» برداشته است.
حمیدرضا محمدی
روزنامه‌نگار