میراث مکتوب- ضمیمۀ شمارۀ ۳ مجلۀ میراث علمی اسلام و ایران (دوفصلنامۀ تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی به سردبیری محمد باقری) با عنوان «واژگان کهن نجوم و احکام نجوم» به کوشش محمد باقری، مریم زمانی و زینب کریمیان، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شد.
در این نشریه که به عنوان پیوست دوشمارۀ ۲۰-۱۹ مجلۀ میراث علمی اسلام و ایران به چاپ رسیده معادل انگلیسی ۷۲۱ اصطلاح نجومی و احکام نجومی گردآوری و ارائه شده است. در ادامه نیز نمایۀ کلمات انگلیسی آمده است.
در ادامه پیشگفتار ضمیمۀ شمارۀ ۳ مجلۀ میراث علمی اسلام و ایران را می‌خوانید.
«در چند دهۀ اخیر تعدادی از متن‌های نجومی دورۀ اسلامی که بیشتر آنها عربی و چندتایی هم فارسی است، بر اساس نسخه‌های خطی آنها تصحیح و منتشر شده‌اند. برخی از این آثار به زبان‌های اروپایی هم ترجمه و شرح شده‌اند. روش کار پژوهشگران غربی که این متن‌ها را عمدتاً به انگلیسی ترجمه کرده‌اند برای پژوهشگران ایرانی قابل استفاده است و در حال حاضر این کار در ایران هم دنبال می‌شود. انجام این کار و همچنین تهیۀ مقاله‌های پژوهشی به زبان انگلیسی نیاز به اطلاع از معادل‌های انگلیسی اصطلاحات تخصصی نجوم دورۀ اسلامی دارد. مترجمان غربی در این کار به صورت یکنواخت عمل نکرده‌اند و هر اصطلاح مربوط به تاریخ نجوم در حوزه‌های مختلف می‌تواند معادل‌های انگلیسی مختلفی داشته باشد.
در این پیوست نشریۀ میراث علمی، معادل‌های به کار رفته در تعدادی از مهم ترین ترجمه‌های انگلیسی به خوانندۀ پژوهشگر عرضه می‌شود. نمایۀ پایان این پیوست که بر حسب الفبای انگلیسی مرتب شده است نیز می‌تواند برای کسانی که مقاله‌های پژوهشی در این زمینه به زبان انگلیسی را مطالعه می‌کنند مفید واقع شود.
بی گمان این واژگان مقدماتی به هیچ روی کامل نیست زیرا باید با منابع دیگری که در دسترس ما نبود یا از این پس منتشر می‌شود پیوسته کامل‌تر شود.
در متن‌های کهن نجوم دورۀ اسلامی طبعاً تعداد زیادی اصطلاحات ریاضی هم به کار رفته است که در اینجا کوشیده‌ایم به حداقلی از مهم‌ترین آنها بسنده کنیم.
کار دیگری که در این زمینه ضروری است، تهیۀ فرهنگ توصیفی این اصطلاحات است که خود به مجال و امکانات وسیع‌تری نیاز دارد.
شادروان ابوالقاسم قربانی در کتاب بیرونی نامه (انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۵۳ ) و تحریر نوین آن با عنوان تحقیقی در آثار ریاضی ابوریحان بیرونی (مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۷۴ ) این کار را به بهترین صورت برای اصطلاحات ریاضی کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی انجام داده است و کار مشابهی برای اصطلاحات نجومی التفهیم می‌تواند مکمل مفیدی بر آن باشد.
کتاب ارزشمند واژه‌نامۀ نجوم و احکام نجوم تألیف شادروان محمد طباطبائی (نشر فرهنگان، تهران، ۱۳۷۰) هم علاوه بر اصطلاحات نجوم نوین، شامل معادل‌های دقیقی برای اصطلاحات و نام‌های مربوط به تاریخ نجوم است. علاوه بر این، مقدمۀ مبسوط و فاضلانۀ این کتاب ارزش مطالعۀ دقیق دارد.
در تهیۀ این واژگان کوشیده‌ایم تا جایی که مقدور است مطالب در فشرده‌ترین صورت آورده شود. برای این منظور، منابع به کار رفته شماره‌گذاری شده‌اند و معادل‌های انگلیسی به کار رفته در آنها با ذکر شماره مشخص شده است.
امیدواریم انتشار این واژگان مقدماتی قابل استفادۀ کسانی باشد که در معرفی میراث نجومی دورۀ اسلامی در سطح جهانی می‌کوشند و همچنین کسانی که از مقاله‌های انگلیسی منتشر شده در این حوزه استفاده می‌کنند.
از خوانندگان گرامی انتظار داریم که اشکالات احتمالی و پیشنهادها و مطالب تکمیلی خود را از طریق مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به اطلاع پدیدآورندگان این اثر برسانند تا در صورت امکان در ویرایش‌های بعدی از آنها استفاده شود.
محمد باقری ـ مریم زمانی ـ زینب کریمیان»
برای دریافت فایل کامل ضمیمۀ شمارۀ ۳ مجلۀ میراث علمی اسلام و ایران (دوفصلنامۀ تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی) با عنوان «واژگان کهن نجوم و احکام نجوم» اینجا کلیک کنید.
