میراث مکتوب –متن سخنرانی دکتر اکبر ایرانی در مراسم نکوداشت ثبت جهانی جامع التواریخ – چهارشنبه 19 اسفند 1396
نسخۀ ارزشمند کتاب جامع التواریخ، سومین اثر از مجموعۀ کاخ گلستان و سومین اثری است که مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب این افتخار را داشته که پروندۀ آن را تهیه و تدوین کند. انصافاً بخش خطی مجموعۀ میراث جهانی کاخ گلستان مانند بخشهای دیگر این مجموعه تاریخی، بی نظیر است. این موزه را می توان با موزۀ طوبقاپی سرای ترکیه مقایسه و تشبیه کرد که هردو آثار بسیاری برای ثبت دارند.
برنامۀ حافظۀ جهانی فرصتی مغتنم و ارزشمند است تا ملتها هویت تاریخی و فرهنگی خود را بهتر به جهان بشناسانند. همچنین فرصتی برای گفت و گو و شناخت بهتر فرهنگها با یکدیگر است، تا با پیشینۀ درخشان تمدنی خود بتوانیم حقایق تاریخی و تمدنی و علمی خود را در معرض دید همگان قرار دهیم. بی شک در ثبت مشترک، ثبت منطقه ای و ثبت مستقل ما مجال داریم که پیشینۀ فرهنگی خود را بیش از گذشته معرفی کنیم.
ثبت مشترک و ثبت جهانی قابلیت هایی دارد که انشاالله کمیتۀ حافظۀ جهانی در تهران از این فرصت ها استفاده کند زیرا به بهانۀ ثبت یک نسخه، سند و نقشه هویتی ثبت خواهد شد. زمانی که در برنامۀ حافظۀ جهانی، هرچند در ظاهر، یک نسخه یا چند نقشه و سند به ثبت می رسد، هویت یک اثر و دستاورد علمی و پژوهشی یک دانشمند و حاصل کوششهای کم نظیر نخبگان فرهنگی کشور معرفی و ارجگذاری می شود و مسئولیت اصحاب فرهنگ و مدیران فرهنگی دوچندان می گردد.
جامع التواریخ دومین اثر از خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است که پس از وقفنامۀ ربع رشیدی به ثبت جهانی می رسد. مجموعۀ گرانقدری که می توان گفت اولین دانشنامۀ تاریخی در تمدن ایرانی و اسلامی است.
ما در گزینش سنجیده در آثار ثبت شده به چند نکته توجه داشته ایم:
1 – دفاع از هویت تاریخی. برای این کار مسالک و ممالک را انتخاب کردیم چون مربوط به جغرافیای ایران و جهان در قرن 4 و5 هجری است که در آن سه نقشه خلیج فارس دارد. در واقع از ظرفیت این برنامه برای تأکید بر حقانیت خلیج فارس بهره بردیم.
2 – دفاع از هویت فرهنگی. ایران با داشتن پیشینه تاریخی و تمدنی درخشان نیازی به اثبات حقایق تاریخی خود ندارد، اما کشورهای نوظهور ناچارند برای خود هویت تاریخی و فرهنگی بتراشند. نظامی گنجوی یک بیت شعر ترکی ندارد و مربوط به فرهنگ ایران است، اما آذربایجان بارها سعی داشته نظامی را به نام خود ثبت کند.
ثبت پنج گنج و نسخه های خمسۀ نظامی که یکی از آنها از مجموعه کاخ گلستان بود به همین منظور بود . ثبت التفهیم ابوریحان بیرونی باز با همین نگاه بود که اعلام کنیم ابوریحان یک شخصیت ایرانی است که برخی کشورها وی را از خود معرفی می کنند. پیشنهاد ثبت الحاوی محمدبن زکریای رازی و قانون ابن سینا و دیگر آثار که در مراحل تدوین پرونده است در همین راستا دنبال می شود.
ثبت جهانی دو نسخۀ نفیس از جامع التواریخ از کاخ گلستان که بنده و همکارانم در میراث مکتوب توفیق تدوین پرونده آن را داشتیم، مسئولیت ما را برای حفظ و نگهداری و مرمت این آثار دوچندان می کند. هرچند این دو نسخه در کارگاه اکبرشاه در هند نوشته و کتاب آرایی شده و هر یک تابلوهای بی نظیری از مینیاتور دارند باید بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرند.
در پایان لازم می دانم از مساعی استاد محمد روشن که در طول 15 سال موفق شدند مجموعه 17 جلدی جامع التواریخ را که بزرگترین مجموعه تاریخ نگاری در تاریخ ایران است تحقیق وتصحیح کنند تشکر کنم که جایشان خالی است و این سعادت نصیب موسسه میراث مکتوب شده که مجموعه را منتشر کرده است.