اين استاد دانشگاه در گفت و گو با مؤسسۀ پژوهشي ميراث مكتوب معتقد است نگاه اشتباه به انحصار نسخه هاي خطي سبب شده تا دلبستگی لازم در انجام پژوهش‌های دشوار و تحمل سختی‌های راه برای دانشجويان وجود نداشته باشد.
در حال حاضر وضعيت ساماندهي نسخ خطي را در مؤسسات چگونه ارزيابي مي كنيد و آيا فعاليت ها در اين زمينه كافي بوده است؟
هم اكنون نسخ خطی متعددی در كتابخانه‌ها و مراكز شخصی نگهداری می‌شود كه وضعيت فعلی آنها، ضرورت ساماندهی اين منابع را دوچندان می‌كند. نسخ خطی موجود در كشور، نشانه های فرهنگی و معرّف تمدن و دين ما هستند كه اگر اين منابع آسيب ببينند يا از بين بروند، هويت فرهنگی و تمدنی كشور نيز گم می‌شود و از بين می‌رود. هم اكنون ما در هند نسخه های خطی فارسی فراوانی داريم؛ اگر چه تلاش هايی برای گردآوری اين منابع شده است، اما تلاش‌ها و فعاليت ها كافی نبوده و بايد سال ها اين تلاش ادامه پيدا كند تا بتوان منبع عظيم و ارزشمند نسخ خطی موجود در اين منطقه را ساماندهی كرد. در كتابخانۀ تاشكند 43 هزار نسخه خطی نگهداری می‌شود كه از اين تعداد 39 هزار نسخه به خط و زبان فارسی است. كم‌كاری فهرست نويسان از يك سو و كم لطفی متوليان به اين منابع از سوی ديگر، سبب شده است تا اين ميراث ارزشمند خطی در معرض آسيب‌های جدی باشد. حتي بسياری از نسخ خطی در برخی از كتابخانه‌های ديگر كشورها مانند هند در بدترين شرايط نگهداری می‌شود. بدترين مكان‌ها و شرايط نگهداری اختصاص به نسخ خطی فارسی در دوره اسلامی دارد، به طوری كه تعدادی از اين منابع زير نور مستقيم آفتاب هستند.
در سالهاي اخير در كتابخانه هاي كشور ديدگاهي انحصاري نسبت به نسخه هاي خطي ايجاد شده است كه نسخه ها به آساني در دسترس پژوهشگران قرار نمي گيرد. روند اين ديدگاه تا چه اندازه در حوزه پژوهش نسخه هاي خطي مشكل ساز خواهد بود؟
نسخ خطی در بسياری از كتابخانه‌های معتبر كشور طبق استانداردهای جهانی نگهداری نمی شود. از ديگر مشكلات و موانعی كه در نحوه نگهداری اين منابع وجود دارد، نگاه انحصارطلبی برخی از كتابخانه ها نسبت به اين منابع است، به نوعی كه تنها چند صفحه نخست از اين منابع را در اختيار پژوهشگران قرار می‌دهند.
اين نگاه اشتباه سبب شده تا دلبستگی لازم در انجام پژوهش‌های دشوار و تحمل سختی‌های راه برای دانشجويان وجود نداشته باشد. ديگر كسی همانند اساتيد و پژوهشگران، وقت خود را برای تصحيح و پژوهش بر روی نسخ خطی قديمی نمی‌گذارد. اگرچه هنوز تعدادی از دانشجويان به پژوهش در حوزۀ نسخ خطی علاقه نشان می‌دهند، اما تعداد آنها نسبت به كل جمعيت دانشجويان كم است و گاه غافل از بُعد فرهنگی و علمی، تنها به درآمد اين كار نگاه می‌كنند.
عده اي بر اين اعتقاد هستند كه نگاه آكادميك به نسخه هاي خطي وجود ندارد. ديدگاه شما در اين زمينه چيست؟
گسترش كمّی تحصيلات عالی موجب زيان و ضرر كيفی پژوهش ها در اين عرصه شده است. پندار غلطی در اين مُلك داريم و آن اين است كه فرزندان بعد از اتمام دوره كودكستان بايد به دانشگاه بروند. اين نگاه نادرست سبب می شود تا همه، ولو اينكه استعداد و علاقه نداشته باشند به دانشگاه راه پيدا كنند. اين گونه است كه روند پژوهش‌های دانشگاهی دستخوش تحول می شود و از نظر كيفی تنزل می يابد.
با آنچه فرموديد آيا وقف نسخه هاي خطي تا چه اندازه مي تواند در اين زمينه كارساز باشد و بخشي از مشكلات را حل كند؟
اهدا و وقف كتاب، سنتی است كه از گذشته در كشور ما رواج داشته است. تاريخ تأسيس و راه اندازی برخی از كتابخانه ها مانند كتابخانه مدارس حوزه های علميه يا اهدای مجموعه های شخصی نشان می‌دهد كه اين سنت ديرزمانی است كه در كشور ما وجود داشته و از اين راه فرهنگ كتابخوانی در ميان اقشار مختلف جامعه اشاعه داده شده است. بايد در زمينه فرهنگ‌سازی وقف نسخ خطی تبليغ و برنامه ريزی كرد. مهمترين مشكل فعلی در اين زمينه، عدم اطمينان صاحبان و مالكان اصلی اين منابع در راستای نحوه نگهداری و حفظ آثار است. بايد به مردم اطمينان داد كه ميراث بر جای مانده از تمدن و فرهنگ ايرانی اسلامی در مكانی انبار نمی‌شود و در جايی مطمئن نگهداری خواهد شد.
گفت و گو از منا برجي خاني