در ميان گونه‌هاي ترسيم سرلوحه شيوه‌هايي هست كه كاربرد آن‌ها ويژه برخي از محدوده‌هاي زماني بوده است. براي يك نمونه كلي مي‌توان به سرلوحه‌هاي كتيبه‌اي اشاره كرد كه كاربرد آن تا حدود سده نهم هجري رايج بوده است و پس از اين دوره شاهد كاربرد تزئيناتي بر فرازِ كتيبه هستيم كه بسته به شكل و اندازه‌اي كه دارند از آن‌ها با نام «تاج» يا «نيم‌تاج» ياد مي‌كنيم.
يكي از شيوه‌هايي كه حدوداً از نيمۀ دوم سدۀ هشتم هجري در ترسيم سرلوحه‌ها رواج يافت شامل سرلوحه‌هايي است كه در ميانه كنگره‌هاي فراز كتيبه آن‌ها يك ترنجِ بادامي‌شكل ترسيم شده است. كاربرد اين ترنجِ بادامي‌شكل – كه ما آن را «تاجكِ دايره‌اي» ناميده‌ايم – در دورۀ تيموري رواج بيشتري يافت اما از اواخر سدۀ نهم هجري از رواج آن كاسته شده تا جايي كه در دوره صفوي جاي خود را به «تاج» داد. از نمونه هاي كهن اين شيوه دستنويس‌هايي با تاريخ‌هاي 784 و 791 ق موجود است كه ما در كتاب نسخه‌شناخت (زير چاپ) بدانها پرداخته‌ايم. براي اينكه در اينجا نمونه‌هايي از اين شيوه را ببينيم در «شكل 1» تصوير سرلوحه دستنويسي از تنقيح‌المناظر (نسخه 411 كتابخانه مدرسه مروي، مورخ 891 ق) را مي‌بينيم.
شكل 1
نمونۀ ديگر كه در «شكل 2» مي‌بينيم مربوط به دستنويس تواريخ‌العالم (/جامع‌التواريخ رشيدي، نسخه 2775 كتابخانه طوپقاپي‌سراي ، بي‌تا [حدود سده نهم]) است.
شكل 2
چنانكه در نمونه پيشين ديديم، گاهي دو تاجك دايره‌اي بصورت نيمه در دو سوي سرلوحه ترسيم مي‌شد كه جز اين نمونه‌هاي ديگري نيز از اين شيوه مي شناسيم. براي نمونه در «شكل 3» تصوير سرلوحه دستنويسي از شرح المواقف ميرسيد شريف جرجاني (نسخه 37 كتابخانه آيت‌الله بروجردي، بي‌تا [حدود سده نهم]) را مي بينيم كه به همين شكل ترسيم شده و افزون بر تاجك دايره‌اي در ميانه، دو تاجك نيمه نيز در دوسويه سرلوحه ترسيم شده است.
شكل 3
براي نمونه پاياني در «شكل 4» تصوير سرلوحه دستنويسي از ذخيره خوارزمشاهي (نسخه 854 كتابخانه آيت‌الله مرعشي ، بي‌تا [حدود سده 9 و 10]) را مي‌بينيم كه داراي تاجكي در ميانه است.
شكل 4
علي صفري آق‌قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب