نگارگري دوره اسلامي – جانورسازي – گرفت و گير

نخستين نمونه كه در «شكل 1» مي‌بينيم مربوط به دستنويسي از كليله و دمنه بهرامشاهي (نسخه 1022 مجموعه روان‌كوشكو در موزة طوپقاپوسراي استانبول ، مورخ 833 ق) است. اين دستنويس براي بايسنقر تيموري پرداخته شده و از نمونه‌هاي نفيس نسخه‌هاي مكتب هرات است.

شكل 1

اين مجلس «حمله آوردن شير به شنزبه» از نمونه‌هايي است كه ترسيم آن در متن كليله و دمنه و تحريرهاي آن رواج داشته است. براي نمونه ديگر تصوير همين مجلس را از يكي از صفحات دستنويسي ديگر از كليله و دمنه بهرامشاهي (نسخه 10 فارسي كتابخانه مينگانا ، مورخ 815 ق) در «شكل 2» آورده‌ايم.

شكل 2

چنانكه در بخش «جانورسازي» اشاره كرديم، صادقي‌بيگ افشار پيروي از شيوه «آقاميركي» را در جانورسازي و زيرشاخه‌هاي آن توصيه كرده است. از نمونه‌هاي منسوب به آقا ميرك مي‌توان به دستنويسي از گلستان سعدي به خط سلطانعلي مشهدي اشاره كرد كه نگارش آن در سال 873 به پايان رسيده اما برخي از نگاره‌ها و همچنين نقاشي و تزئينات حاشيه‌ها بعداً به نسخه افزوده شده كه اين حاشيه نيز از جملة اين موارد است. تصوير يكي از حواشي اين نسخه را كه صحنه‌هايي از گرفت و گير در آن ترسيم شده در «شكل 3» مي‌بينيم.

شكل 3

چنانكه گفتيم ترسيم نگاره‌هاي حواشي نسخه به آقاميرك منسوب است و اين انتساب با آنچه صادقي‌بيگ افشار در قانون‌الصور از شيوة آقاميركي توصيف كرده شباهت بسياري دارد و صحنه‌ها بسيار استادانه تصوير شده است.
نمونه ديگر كه شباهت‌هايي با نمونه پيشين دارد ، مربوط به صفحه‌اي از آغاز مرقع اميرحسين بيگ (نسخه كتابخانه طوپقاپوسراي ، مورخ 968 ق) است كه رقم مالك ديلمي را بر خود دارد و در حاشيه‌هاي آن از به ترسيم جانورسازي و همچنين گرفت و گير پرداخته شده است. تصوير اين صفحه را در «شكل 4» مي‌بينيم.

شكل 4

چنانكه در دو نمونه اخير ديديم ، ترسيم مجالس «گرفت و گير» (و عموماً جانورسازي) در حاشيه مرقعات و صفحات نسخه‌ها رواج داشته و يكي از محمل‌هاي ترسيم اين مجالس همين حواشي مرقعات و نسخه‌ها بوده است.

علي صفري آق‌قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب