آرايش انجامه جزو آرايش‌هاي پاياني نسخه‌ها به شمار مي‌آيد؛ يعني اگر قرار بود تا نسخه‌اي را به شيوه‌هاي گوناگون بيارايند، تذهيب انجامه در مراحل پاياني انجام مي‌گرفت. با اين وجود بايد يادآور شويم كه آرايش انجامۀ نسخه‌ها به اندازۀ ترسيم سرلوح يا جدول‌كشي رواج نداشته است و اين شيوه معمولاً در نسخه‌هاي نفيس انجام مي‌شده است.
شايد بتوان گفت كه مهم‌ترين نمونه‌هاي تزئين انجامه در نسخه‌هاي كهن مربوط به انجامۀ مصحف‌ها است. نگاهي به نمونه‌هاي بازمانده از مصحف‌هاي كهن نشان مي‌دهد كه انجامۀ بسياري از آن‌ها در ميانة يك قابِ تذهيبي نگاشته شده است . گمان مي‌رود كه اين موضوع بدان دليل بوده است كه انجامة كاتب را به گونه‌اي از متن قرآن جدا سازند . نمونه‌اي از اين انجامه‌ها را در «شكل 1» مي‌بينيم كه مربوط به مصحفي نفيس (به شمارۀ 2261 كتابخانة آستان قدس رضوي ، مورخ و تذهيب شده در 586 – 587 ق) است.
شكل 1
اما دربار تزئين انجامۀ نسخه‌هايي جز مصحف‌ها اين موضوع تفاوت دارد چرا كه شواهد نشان مي‌دهد آرايش انجامة اينگونه نسخه‌ها در ادواري ديرتر رواج يافته و ساختار آرايش‌ها نيز متفاوت بوده است. از نخستين شيوه‌هاي تزئين صفحه انجامه در نسخه‌هايي جز مصحف‌ها بايد به شيوه‌اي اشاره كرد كه تقريباً از سال‌هاي آغازين سدة هشتم هجري براي آرايش انجامۀ نسخه‌ها رواج يافت. در اين شيوه بجاي اينكه نوشته‌هاي انجامه را در قاب‌هاي تذهيبي قرار دهندد ، بياض كناره عبارت انجامه را با گل و بوته‌هاي تذهيبي مي‌آراستند. نيز بايد توجه داشت از آنجا كه در اين دوره نگارش انجامه با بدنة مثلثي‌شكل مرسوم شده بود ، تزئينات حاشية انجامه‌ها نيز در جاي خالي دو سوي انجامه‌ها به شكل دو مثلث قائم‌الزاويه يا دو ذوذنقه ترسيم مي‌شد.
نمونه‌اي از تزئين مثلثي‌شكل دو سويۀ انجامه را در «شكل2» مي‌بينيم كه مربوط به دستنويسي از المعجم في معايير اشعار العجم (در مجموعه 1417 كتابخانه سنا ، مورخ 739 ق) است.
شكل 2
نمونه ديگر كه در «شكل 3» مي‌بينيم مربوط به دستنويسي از هفت پيكر نظامي گنجوي (نسخه 301 كتابخانه سنا ، بي‌تا [حدود سده نهم هجري]) است.
شكل 3
چنانكه گفتيم در تزئين بياض دو سويه انجامه گاهي نيز بجاي دو مثلث قائم‌الزاويه از دو ذوذنقه بصورت قرينه‌سازي استفاده مي‌كردند. براي نمونه در «شكل 4» تصوير صفحه انجامه بخش ترجيعات از يكي از دستنويس‌هاي كليّات سعدي (نسخه 2493 كتابخانه ملي ايران ، مورخ 784 ق) را مي‌بينيم كه به همين شيوه تزئين شده است.
شكل 4
نمونۀ سپسين كه در «شكل 5» مي‌بينيم مربوط به انجامۀ حديقةالحقيقه از يك مجموعه (نسخه 1762 كتابخانه اياصوفيا، مورخ 791 ق) است كه به همان شكل ذوذنقه‌اي تزئين شده است.
شكل 5
علي صفري آق قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب