شكل ويژه‌اي از ترنج كه در برخي از نسخه‌ها ديده مي‌شود داراي ساختاري چليپايي است كه دو بازوي آن به نسبت زيادي كوتاه‌تر از دو بازوي ديگر آن است. از آنجا كه شكل ظاهري اين ترنج‌ها شبيه به شكلِ بازوبندهاي پهلواني در روزگاران گذشته است، اين ترنج‌ها را «ترنجِ بازوبندي» مي‌نامند. كاربرد اين گونه ترنج را در بسياري از هنرها – مانند قالي‌بافي و معماري – نيز مي‌توان ديد و از آنجا كه اين طرح‌ها در ميان متخصصان فن قالي‌بافي به نام «كتيبة بازوبندي» خوانده مي‌شود ما اين ترنج‌ها را نيز «ترنج بازوبندي» ناميده‌ايم.
از نمونه‌هاي كاربرد ترنج بازوبندي در معماري مي‌توان به گنبد زرين مشهد حضرت رضا (ع) اشاره كرد كه براي تزئين بدنه استوانه‌اي‌شكلِ گنبد از كتيبه‌هايي با همين طرح استفاده شده است. در «شكل 1» تصوير يكي از اين كتيبه‌هاي بازوبندي را مي‌بينيم.
شكل 1
براي ديدن نمونه كاربرد اين طرح در «خاتم‌سازي»، تصوير صندوقِ يكي از مصاحف چند جزويِ كتابخانه مدرسه مروي (شماره 992 ، مورخ 1131 ق) را در «شكل 2» مي‌بينيم كه بر روي بدنه و دربِ آن از ترنجِ بازوبندي استفاده شده است.
شكل 2
از نمونه‌هاي كاربرد ترنجِ بازوبندي در جلد نسخه‌ها مي‌توان به دستنويس مختار الصحاح محمد بن ابي‌بكر بن عبدالقادر رازي (نسخه 904 كتابخانه مدرسه مروي، مورخ 806 ق) اشاره كرد كه تصوير آن را در «شكل 3» مي‌بينيم.
شكل 3
نمونۀ ديگر مربوط به دستنويس ديگري از مختار الصحاح (نسخه 231 كتابخانه آيت‌الله بروجردي، مورخ 937 ق) است كه تصوير آن را در «شكل 4» مي‌بينيم.
شكل 4
نمونۀ سپسين مربوط به دستنويس وفيات الاعيان ابن خلكان (نسخه 456 كتابخانۀ مدرسه مروي، بي‌تا [حدود سده دهم يا يازدهم]) است كه تصوير آن را در «شكل 130»* مي‌بينيم.
شكل 5
براي ديدن نمونه‌اي از كاربرد ترنج‌هاي بازوبندي در آسترِ جلدها تصويري از آستر يك جلد (شماره 869 A – 1900 موزه ويكتوريا و آلبرت ، بي‌تا [حدود سده يازدهم ق]) را در «شكل 6» مي‌بينيم.
شكل 6
اين جلد از دستنويس اصلي خود جدا شده و بصورت يك شيء موزه‌اي در گنجينه يادشده نگهداري مي‌شود.
علي صفري آق قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب