ميراث مكتوب – «متن و حاشيه» يكي از شيوه‌هاي كتاب آرايي مي‌باشد كه به دو منظور در نسخه‌ها كاربرد داشته است. نخستين كاربرد آن مربوط به بازسازي نسخه‌هاي آسيب‌ديده است و گمان مي‌رود كه پيدايش فن متن و حاشيه كردن در كتاب‌آرايي زاده همين نياز به بازسازي نسخه‌ها بوده است.
شيوه متن و حاشيه كردن در نسخه‌هاي آسيب‌ديده بدينگونه بود كه ابتدا برگه‌هاي نسخه را مرتب كرده و حاشيه تمام برگه‌ها را تا جايي كه آسيب ديده بود و يا در نزديك‌ترين فاصله با بخشِ نوشته شده نسخه برش مي‌دادند. سپس برگه‌هايي را كه از پيش براي چسباندن به حاشيه نسخه آماده كرده بودند با توجه به اندازه برگه‌هاي نسخه برگزيده و ميانه برگه‌هاي حاشيه را به اندازه برگه‌هاي نسخه – البته چند ميليمتر كم‌تر- مي‌بريدند و سپس برگه‌هاي نسخه (متن) را به حاشيه مي‌چسبانيدند.
پس از چسباندن برگه‌هاي نسخه به كاغذِ حاشيه ، محل اتصال كاغذهاي متن و حاشيه را از سمتِ پشت و رو جدول‌كشي مي‌كردند. در اين مرحله معمولاً يك يا چند خط را به زرِ محلول ترسيم مي‌كردند و سپس بخشِ جدول‌كشي شده را مهره مي‌كشيدند تا هم جلاي زرِ محلول بيشتر نمايان شود و هم محل اتصال كاغذها به يكديگر نمايان نباشد. عملِ جدول‌كشي و مهره‌كشي موجب مي‌شد تا كاغذهاي متن و حاشيه در محل اتصال به خوبي به يكديگر چسبيده و ضمناً ضخامتي كه از راهِ چسباندن دو برگه پديد آمده بود از ميان برود.
براي ديدن نمونه‌اي از كاربرد “متن و حاشيه” در بازسازي نسخه‌ها ، تصوير يكي از صفحات دستنويسي از يوسف و زليخاي جامي (نسخه 74 مجموعه اهدايي مجيد فيروز به كتابخانه مجلس ، مورخ 967 ق) را در «شكل 1» مي‌بينيم.
شيوه متن و حاشيه كردن در نسخه‌هاي آسيب‌ديده بدينگونه بود كه ابتدا برگه‌هاي نسخه را مرتب كرده و حاشيه تمام برگه‌ها را تا جايي كه آسيب ديده بود و يا در نزديك‌ترين فاصله با بخشِ نوشته شده نسخه برش مي‌دادند. سپس برگه‌هايي را كه از پيش براي چسباندن به حاشيه نسخه آماده كرده بودند با توجه به اندازه برگه‌هاي نسخه برگزيده و ميانه برگه‌هاي حاشيه را به اندازه برگه‌هاي نسخه – البته چند ميليمتر كم‌تر- مي‌بريدند و سپس برگه‌هاي نسخه (متن) را به حاشيه مي‌چسبانيدند.
پس از چسباندن برگه‌هاي نسخه به كاغذِ حاشيه ، محل اتصال كاغذهاي متن و حاشيه را از سمتِ پشت و رو جدول‌كشي مي‌كردند. در اين مرحله معمولاً يك يا چند خط را به زرِ محلول ترسيم مي‌كردند و سپس بخشِ جدول‌كشي شده را مهره مي‌كشيدند تا هم جلاي زرِ محلول بيشتر نمايان شود و هم محل اتصال كاغذها به يكديگر نمايان نباشد. عملِ جدول‌كشي و مهره‌كشي موجب مي‌شد تا كاغذهاي متن و حاشيه در محل اتصال به خوبي به يكديگر چسبيده و ضمناً ضخامتي كه از راهِ چسباندن دو برگه پديد آمده بود از ميان برود.
براي ديدن نمونه‌اي از كاربرد “متن و حاشيه” در بازسازي نسخه‌ها ، تصوير يكي از صفحات دستنويسي از يوسف و زليخاي جامي (نسخه 74 مجموعه اهدايي مجيد فيروز به كتابخانه مجلس ، مورخ 967 ق) را در «شكل 1» مي‌بينيم.
شكل 1
كاربرد ديگر «متن و حاشيه» استفادة تزئيني آن است. اين شيوه عيناً مشابه با شيوه ترميمي اجرا مي‌شد با اين تفاوت كه هم كار را با ظرافت بيشتري انجام مي‌دادند و هم براي حاشيه از نمونه‌هاي زيبا و نفيس كاغذ – مانند ابري، الوان و…- استفاده كرده و گاهي آن را با شيوه‌هاي آرايشي ديگر چون افشان ، تشعير و… مي‌آراستند. اين شيوه بيشتر در مرقع‌ها كاربرد داشته است.
براي ديدن كاربرد تزئيني “متن و حاشيه” در «شكل 2» تصوير صفحه‌اي از يك مرقع خط (نسخه 184 مجموعه اهدايي فيروز به كتابخانه مجلس ، به خط عمادالكتاب ، مورخ 1317 ق) را مي‌بينيم.
………………………………………………….
نظر کاربر: شریف زاده
پنجشنبه 14 آذر 1392 – 09:54
البته متن و حاشیه را در باره نسخه هایی نیز به کار می بردند که ادامه متن در حاشیه و بیشتر به صورت حمایلی کتابت می شده است. که این نسخه متن و حاشیه است.