فهرست حاضر مشتمل بر چهار بخش است:
یک: مقدمه
دوم: فهرست تفصیلی کتابهای چاپ سنگی موجود در کتابخانه دیجیتال بیاض
سوم: فهرست اجمالی کتابهای چاپ سنگی موجود در کتابخانه های دیگر
چهارم: نمایه‌های فنی
در این فهرست اطلاعات ۹۲ عنوان کتاب چاپ سنگی ترکی به تفصیل ذکر شده و در ادامه اطلاعات اجمالی قریب به ۴۰۰ عنوان کتاب چاپ سنگی ترکی که در کتابخانه‌های ایران و دیگر کشورها موجود است با ذکر مأخذ بیان شده تا امکان دسترسی و مطالعه این دست از کتب برای پژوهشگران فراهم گردد. در بخش آخر هفت نمایه شامل عنوان کتاب؛ عنوان نویسنده؛ مکان نشر؛ چاپخانه‌ها؛ موضوعات؛ زبانها؛ آغاز کتابها برای دسترسی هرچه راحت‌تر و سریعتر پژوهشگران فراهم شده است.
در ادامه بخشی از مقدمه این کتاب جهت اطلاع از چند و چون نگارش این دست از آثار آورده شده است:
چاپ و انتشار فهارس کتب چاپی به تفکیک زبانی سابقه‌ای چند صد ساله دارد، از جملۀ قدیمی‌ترین فهارسی که در خصوص کتابهای چاپی ترکی به نگارش درآمده، می‌توان از «بیان الکتب العربیه والفارسیه والترکیه المطبوعه فی الشرق الموجوده للبیع فی مکتبه تروبنر وشرکاه فی لندن» اشاره نمود که در ۸۴ صفحه و به سال ۱۸۶۹م. در هرتفورد انگلیس چاپ و انتشار یافته است.[۱] فهرست کتابهای چاپخانۀ جوائب در قسطنطنیه با نام «فهرسه مطبوعات الجوائب والکتب العربیه والفارسیه والترکیه التی تباع فی إداره الجوائب» از دیگر فهارسی است که در آن مشخصاً به کتابهای چاپی ترکی در همین چاپخانه و البته دیگر چاپخانه‌های استانبول و مصر اشاره شده است. این فهرست به سال ۱۳۰۶ق. در ۴۲ صفحه چاپ و انتشار یافته است.
این دو فهرست را ناشران به قصد معرفی آثار جهت فروش تنظیم نموده و در اختیار علاقمندان به کتاب قرار داده‌اند، به نظر می‌رسد اولین فهرست کتابخانه‌ای که برای کتب چاپی ترکی تنظیم شده است، فهرست اجمالی کتابهای چاپ سنگی اهدایی خانم گیب به کتابخانه کمبریج [۲] میباشد که در سال ۱۹۰۶م. توسط ادوارد براون [۳] به نگارش درآمده است. بارزترین خصیصۀ این فهرست – جدای از تفکیک زبانی – اشارۀ به نوع چاپ سنگی بودن کتابهای این مجموعه است. این در حالی است که باید از کتاب «فهرس المطبوعات الترکیه العثمانیه اللتی اقتنتها دارالکتب» به عنوان بزرگترین فهرست کتابخانه‌ای یاد نمود که اختصاصاً به معرفی کتابهای ترکی عثمانی در کتابخانهٔ دارالکتب مصر می‌پردازد، این فهرست به سال ۱۹۸۲م. زیر نظر نصرالله مبشر الطرازی تهیه و تنظیم گردیده و در سه جلد به ترتیب موضوعی به معرفی ۴۵۵۲ کتاب به زبان ترکی عثمانی می‌پردازد و خوشبختانه در این فهرست نیز کتابهای چاپ سنگی مشخص گردیده است.
فهرست کتابهای چاپی قدیمی به زبان ترکمنی تألیف پرفسور آلماز یازبردییف نیز از جمله آثاری است که در آن طی سه بخش ضمن اشاره به تاریخچۀ چاپ کتابهای شرقی در روسیه به معرفی تاریخچۀ چاپ به زبان ترکمنی پرداخته شده است. این فهرست برای اولین بار به سال ۲۰۰۱ میلادی در مسکو چاپ گردید و ترجمۀ آن توسط عظیم قلی بغده به سال ۱۳۸۲ش. در انتشارات بنیاد مختومقلی فراغی چاپ و انتشار یافت.[۴]
از دیگر فهارس کتابخانه‌ای به زبان ترکی که به تازگی انتشار یافته است می‌توان از فهرست کتابهای چاپی ترکی در کتابخانۀ ملی آذربایجان نام برد، که طی آن کتابهای ترکی موجود در این کتابخانه بدون اشاره به نوع چاپ و بر اساس موضوع دسته بندی و معرفی شده است.[۵]
متأسفانه با آنکه چاپ در سال ۱۲۳۳ق. از شهر ترک زبان تبریز کار خود را در ایران آغاز نمود؛ و با وجود گذشت دویست سال از آن تاریخ، ما هنوز آمار دقیقی از چاپ و انتشار کتاب به زبان ترکی در ایران نداریم. چه در کتابخانۀ ملی – که یکی از وظایف اصلی‌اش جمع‌آوری کلیۀ منابع چاپی در ایران است – و چه در سایر کتابخانه‌های ایران اهتمام جدی به مجموعه سازی، سازماندهی و اطلاع رسانی کتابهای چاپی به زبان ترکی نیست. [۶]
مؤسسۀ بیاض از بدو تأسیس یکی از اصلی‌ترین اهداف خود را شناسایی آثار ایرانی و اسلامی به زبانهای عربی، اردو، ترکی و … می‌دانست و خوشبختانه در این راستا با شناسایی مجموعه‌های گرانسنگ در کتابخانه‌های مختلف ایران و جهان و فهرست‌نویسی و دیجیتال‌سازی آنها توانسته است مجموعه‌ای ارزشمند از کهنه چاپهای ایرانی و اسلامی را فراهم نماید، فهرست حاضر نمایی کوچک از مجموعه‌ای بزرگ میباشد که طی آن به معرفی تفصیلی و اجمالی قریب به ۵۰۰ عنوان کتاب ترکی چاپ سنگی منتشره در کشورهای مختلف جهان پرداخته‌ایم.
فهرست کتابهای چاپ سنگی ترکی . مجید غلامی جلیسه. قم: انتشارات عطف، ۲۶۴ص.، وزیری، ۱۳۹۲ش.
Catalogue of Turkish Lithographed Books in BAYAZ Digital Library (Qom-Iran). Qom: ATF publication, 269p, 2013
www.Atfpub.ir
——————————————————————————–
[۱] . اکتفاء‌القنوع بما هو مطبوع. فندیک، ادوارد، ج. ۱، ص. ۵۱۷٫
[۲] . A hand-list, arranged alphabetically under the titles, of the Turkish and other printed and lithographed books presented by Mrs. E.J.W. Gibb to the Cambridge University Library. Cambridge: University Press, 1906.
[۳] . Edward G. Browne.
[۴] Старопечатные туркменские книги: проблемы собирания, библиографирования и изучения. Алмаз Язбердыев. Ориент-Пресс, ۲۰۰۱
[۵] . Äski çap kitabları kataloqu: Türkdilli kitablar. Mähämmäd Füzuli adına Älyazmalar İnstitutu. Tärtib edän: Tahirä Häsänzadä. Bakı Nurlan 2011.
[۶] . ناگفته نماند که فهرستی با نام «کتابشناسی توصیفی آثار موجود یا منتشره به زبان ترکی آذربایجانی در ایران (از چاپ سنگی تا سال ۱۳۷۰) توسط نوشین موسوی تألیف یافته که توسط کتابخانۀ ملی به سال ۱۳۷۳ش. چاپ و انتشار یافته است. اما اصلی‌ترین ضعف این فهرست عدم جامعیت آن است، که ناشی از مجموعه‌سازی غیرعلمی توسط کتابخانۀ ملی میباشد.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی
…………………………………………………
نظر کاربر: بهنام
از توجه تان در اطلاع رسانی در باب این کتاب و نسبت به زبان و ادبیات ترکی بسیار ممنونیم ، امیدواریم حق مطلب در مورد زبان ترکی که در کنار فارسی و عربی جزو گنجینه های فرهنگی کشور می باشد، ادا شود.