میراث مکتوب – مُهر نقش برجسته در ايران از دوره صفوي رواج يافت و كاربرد آن بويژه در دوره قاجار در ايران بسيار فراگير شد چنانكه ورود اين كاغذها رفته‌رفته توليد كاغذ به شيوه سنتي را در ايران منسوخ كرد. شناسايي كاغذهاي فرنگي مي‌تواند تا حدودي به فهرست‌نويسان در شناسايي دوره كتابت نسخه‌هاي بي‌تاريخ ياري‌رسان شود و لذا آشنايي با اين كاغذها در نسخه‌شناسي جايگاه كوچكي را به خود اختصاص داده است.
در همين سلسله مقالات درباره «آب‌نشان» (واترمارك) در كاغذ نسخه‌ها گفتگو كرديم و گفتيم كه يكي از نشانه‌هاي شناسايي كاغذهاي فرنگي ، وجود آب‌نشان در آن‌ها است. در اينجا به يكي ديگر از اين نشانه‌ها يعني «مُـهر نقش‌برجسته» اشاره خواهيم كرد.
اين گونه مُهر عبارت است از نشان‌هايي كه برخي از كارخانه‌هاي كاغذسازي بصورت برجسته بر روي كاغذهاي توليدي‌شان حك مي‌كردند. اين مهرها نيز همانند «آب‌نشان» گاهي حاوي اطلاعاتي از قبيل نام و نشان سازنده، وزن كاغذ (نوع آن از نظر ضخامت) و مطالبي از اين دست است.
بيشتر كاغذهاي داراي مهر نقش‌برجسته، در دوره قاجار از روسيه به ايران وارد مي‌شد و لذا نوشته‌هاي اينگونه كاغذها معمولاً به خط روسي است و به ندرت نمونه‌هايي از نقاط ديگر و به خطي جز خط روسي را مي‌توان در نسخه‌ها يافت. از معدود نمونه‌هايي كه نويسنده اين سطور از مهر خشك به خط عربي-فارسي ديده ، نشاني است كه در برخي صفحات مجموعه 918 كتابخانه مدرسه مروي نقش شده و تصوير يكي از آن‌ها را در «شكل 1» مي‌بينيم.
در همين سلسله مقالات درباره «آب‌نشان» (واترمارك) در كاغذ نسخه‌ها گفتگو كرديم و گفتيم كه يكي از نشانه‌هاي شناسايي كاغذهاي فرنگي ، وجود آب‌نشان در آن‌ها است. در اينجا به يكي ديگر از اين نشانه‌ها يعني «مُـهر نقش‌برجسته» اشاره خواهيم كرد.
اين گونه مُهر عبارت است از نشان‌هايي كه برخي از كارخانه‌هاي كاغذسازي بصورت برجسته بر روي كاغذهاي توليدي‌شان حك مي‌كردند. اين مهرها نيز همانند «آب‌نشان» گاهي حاوي اطلاعاتي از قبيل نام و نشان سازنده، وزن كاغذ (نوع آن از نظر ضخامت) و مطالبي از اين دست است.
بيشتر كاغذهاي داراي مهر نقش‌برجسته، در دوره قاجار از روسيه به ايران وارد مي‌شد و لذا نوشته‌هاي اينگونه كاغذها معمولاً به خط روسي است و به ندرت نمونه‌هايي از نقاط ديگر و به خطي جز خط روسي را مي‌توان در نسخه‌ها يافت. از معدود نمونه‌هايي كه نويسنده اين سطور از مهر خشك به خط عربي-فارسي ديده ، نشاني است كه در برخي صفحات مجموعه 918 كتابخانه مدرسه مروي نقش شده و تصوير يكي از آن‌ها را در «شكل 1» مي‌بينيم.
شكل 1
گاهي نيز در برخي نمونه‌هاي سفارشي، نقش‌هايي را به سفارش دولت بر كاغذها نقش مي‌كردند كه معمولاً داراي نشانه‌هاي دولتي بود. براي نمونه در «شكل 2» تصوير يكي از صفحات دستنويس نشاط‌القلوب (نسخه 8005 كتابخانه مجلس ، مورخ 1302 ق) را مي‌بينيم كه از همين كاغذهاي داراي همين نشانه‌ها است.
شكل 2
همچنين براي ديدن نمونه‌اي از مهرها به خط روسي ، تصوير يكي از مهرهاي خشك را از كتاب بدايةالجبر (چاپ سنگي 1319 ق) در «شكل 3» مي‌بينيم.
شكل 3
علي صفري آق‌قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب