«خط ناخني» از ابداعات تفنني در نسخه‌پردازي است و بيشتر در قالب قطعات خوشنويسي و بعضاً نقاشي‌ها در مرقعات درج مي‌شد. مرحوم احمد سهيلي خوانساري در ديباجه گلستان هنر (ص : «پنجاه») درباره اين اصطلاح چنين توضيح داده است:
«مقارن اين ايام (= اواخر دوره قاجار) خط و نقاشي ناخني ابداع گشت و با ناخن به طرزي خاص خط و نقاشي بر روي كاغذ رسم مي‌كردند كه از هر جهت قواعد آن درست بود. اين خط و نقاشي برجسته در روي كاغذ خود را مي‌نمود و چنان است كه گويي با قالب مخصوص در فشار، چنان برجسته درآمده است … اين هنر هرچند درخور توجه است لكن چون نمايش و جلوه‌يي ندارد در آغاز قرن چهاردهم از ميان رفت» .
نمونه‌اي از اين شيوه را مي‌توان در مرقع شماره 8660 كتابخانه مجلس ديد كه تصوير يكي از صفحات آن را در «شكل 1» آورده‌ايم. توجه شود كه نوشته‌ها در اين قطعه بصورت عمودي تحرير شده است.
«مقارن اين ايام (= اواخر دوره قاجار) خط و نقاشي ناخني ابداع گشت و با ناخن به طرزي خاص خط و نقاشي بر روي كاغذ رسم مي‌كردند كه از هر جهت قواعد آن درست بود. اين خط و نقاشي برجسته در روي كاغذ خود را مي‌نمود و چنان است كه گويي با قالب مخصوص در فشار، چنان برجسته درآمده است … اين هنر هرچند درخور توجه است لكن چون نمايش و جلوه‌يي ندارد در آغاز قرن چهاردهم از ميان رفت» .
نمونه‌اي از اين شيوه را مي‌توان در مرقع شماره 8660 كتابخانه مجلس ديد كه تصوير يكي از صفحات آن را در «شكل 1» آورده‌ايم. توجه شود كه نوشته‌ها در اين قطعه بصورت عمودي تحرير شده است.
شكل 1
همچنين در «شكل 2» تصوير بخشي از همان مرقع را با بزرگنمايي بيشتر و با برگرداندن تصوير بصورت افقي مي‌بينيم كه واژه «هيچ» در آن نمايان است.
علی صفری آق قلعه – میراث مکتوب