میراث مکتوب- شاید هیچ دو ملتی به اندازهٔ ایران و هند پیشینهٔ چندهزارسالهٔ همدمی و همدلی و همکاری و تبادلات علمی و فرهنگی نداشته باشند. وقتی تبادلات علمی در این وسعت صورت می‌گیرد، یعنی صلح و دوستی و رفاقت جریان دارد. از زمانی که دکتر بلرام شوکلا، رئیس مرکز فرهنگی هند به ایران تشریف آوردند، فعالیت‌های مرکز فرهنگی هند فزونی یافته است. خرسندیم که سفیر محترم و رایزن فرهنگی هند هر دو به زبان فارسی یعنی به زبان نیاکان و میراث مشترکمان سخن می‌گویند. میراثی با پیشنه‌ای حداقل هزارساله که آثار بیشماری را در دل خود جای داده است، برای نمونه می‌توان به کتاب کشف‌المحجوب هجویری نوشته شده در ۴۶۹ ه.ق. اشاره کرد. میراث کهن تمدن ایران و اسلام در دورهٔ اسلامی بیشترین آثار خود را در شبه‌قاره پدید آورده است و این جریان تا زمان استعمار پیر (انگلیس) در هند ادامه داشته است.
در دورهٔ صفوی ما شاهدِ این هستیم که آثار بسیار زیادی چون دانشنامه‌ها و فرهنگ‌های فارسی و تذکره‌ها در شبه‌قاره هند تألیف شده است، به طور نمونه می‌توان به تذکرهٔ عرفات‌العاشقین که میراث مکتوب در هشت جلد چاپ کرده است اشاره کرد. در این تذکره اطلاعات بیش از سه هزار شاعری که از ایران به هند مهاجرت کرده و مورد حمایت هندیان قرار گرفته‌اند آمده است. اصلاً چرایی این حجم وسیع مهاجرت مورد بحث است که البته مقالاتی هم راجع به این موضوع نوشته شده، امّا موضوعِ اصلی این است که این مهاجرین مورد حمایت هندیان قرار گرفته‌اند. به طور نمونه حزین لاهیجی که مجبور به مهاجرت شد و رفت لاهور و دهلی و از دهلی هم رفت در بنارس که الان نام بنارس با حزین لاهیجی گره خورده است. وقتی گفته می‌شود بنارس یعنی حزین لاهیجی در آنجا مدفون است. و ما این سعادت را داشته‌ایم که تقریباً تمام آثار حزین لاهیجی را منتشر کرده‌ایم. اینها کسانی هستند که در آن سرزمین، سبک هندی را در کنار صائب و بیدل و کلیم و… پدید آورده و رونق بخشیده‌اند.
هدف میراث مکتوب شناسایی آثار تمدنی است و این آثار تمدنی بیشترش در هند و بعد در ماوراءالنهر و مربوط به دورهٔ عثمانی است. دیجیتالی کردن نسخ خطی مخصوصاً در این بیست سی سالهٔ اخیر به انتشار این آثار بسیار کمک کرده است، امّا همچنان بسیاری از نسخه‌ها در شبه قاره هند موجود است که فهرست نشده و کار بیشتری را می‌طلبد. چاپ این آثار، شناخت متقابل از تاریخ و فرهنگ هر دو کشور است. از این رو دسترسی به این آثار بشری و برخط کردن آنها همانطور که جناب سفیر محترم هند هم پیشنهاد دادند بسیار حایز اهمیت است.
اکبر ایرانی
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب