تفکیک در فرهنگ اسلامی جایز نیست

میراث مکتوب – یکی از موضوعاتی Ú©Ù‡ به تازگی از سوی برخی پژوهشگران مطرح شده، Ú©Ù… کاری مؤسسات در معرفی Ùˆ تصحیح آثار مکتوب تشیع است. مرکز پژوهشی میراث مکتوب تصمیم دارد از این پس در سلسله گفت Ùˆ گوهایی این موضوع را از دید استادان، پژوهشگران Ùˆ کارشناسان بررسی کند.

برای آغاز گفت و گوها این موضوع را با دکتر مهدی محقق مطرح کردیم.

از دیدگاه شما آیا مصححان ما در زمینۀ معرفی و تصحیح آثار مکتوب شیعه عملکردی موفق داشته اند یا خیر؟
آنچه مسلم است، نباید با دید انکار به این کتب نگاه کنیم. در حوزه های علمیه کتاب های عربی اهل سنت را می خوانند. به عنوان مثال کتاب البهجة المرضة فی شرح الالفیة از جلال الدین سیوطی که از بزرگان اهل تسنن است و کتاب او یکی از منابع مهم درسی طلاب در حوزه های علمیه است. همچنین آثار دیگری مانند الاتقان فی علوم القرآن که مؤلف آن عبدالرحمن بن ابی ‌بکر سیوطی است. برخی با غرض ورزی مطالبی دربارۀ تفکیک منابع شیعه و سنی می گویند، در حالی که این آثار همگی فرهنگ اسلامی هستند و ما به آن احترام می گذاریم؛ همان گونه که برای تفسیر مجمع البیان طبرسی که تفسیری شیعه هست، احترام بسیاری قائل هستیم، برای تفسیر الکشاف زمخشری و تفسیر طبری نیز ارزش بسیاری قائلیم.
بسیاری از این قضاوت ها، قضاوت های عامیانه است و کتاب هایی که مربوط به ترویج شیعه است در حوزۀ علمیۀ قم به اندازۀ کافی منتشر می شود و کمبودی در این زمینه نیست. اختلافات فقهی، اختلاف در اصول دين و اختلاف در امر خلافت و امامت، منشأهای شكل‌گيری گروه‌ها و فرق اسلامی بوده ‌اند و چه در حوزۀ اختلافات فقهی و اختلاف در فروع و چه در حوزه كلام و عقايد، همواره بزرگان كوشيده‌اند كه از ميزان اختلافات بكاهند.

به گفته جنابعالی آثار اسلامی قابل تفکیک نیست، یعنی به همان اندازه که برای آثار شیعی ارزش قائل هستیم و روی آنها تحقیق می کنیم باید در آثار اهل تسنن نیز به پژوهش و تصحیح بپردازیم؟
همۀ این آثار فرهنگ اسلامی است و برای ما ارزشمند است. زمانی که شیخ طبرسی تفسیر خود را نوشت، قبل از او زمخشری، که اهل تسنن بود، تفسیر الکشاف را نوشته بود. طبرسی به عنوان یک فرد شیعه مذهب مطالب بسیاری را که در تفسیر الکشاف آمده بود در تفسیر خود گنجاند.

تصور نمی کنید برخی از منابع تشیع به دلیل اینکه کاتبان آن ها گمنام بوده اند آن گونه که شایسته بوده مورد بررسی قرار نگرفته اند؟
یکی از مهم ترین دلایل این موضوع این است که شیعه همواره در حصر بوده است. به غیر از زمان صفویه که حکومت، حکومت شیعی شد پیش از آن حکوت سنی بر ایران حاکم بود. با وجود این دانشمندان شیعه در همۀ علوم و فنون کتاب نوشتند. اختلافی که میان چهار مذهب فقهی حنبلی، شافعی، مالکی و حنفی هست بیشتر از اختلافی است که میان شیعه و سنی دیده می شود. زیربنای فقه اسلامی مبتنی بر قرآن و حدیث و اجماع و عقل است و در شیعه و سنی به کیفیت بالایی دیده می شود و فقه ما مغایر با فقه اهل سنت نیست. حتی شیخ طوسی کتابی دارد به نام کتاب الخلاف فی الاحکام اختلاف بین فقهای سنی و شیعه را بررسی کرده است و آنجا دیده می شود اختلاف میان چهار مکتب سنی بیش از اختلاف آنها با شیعه است.

البته از سوی دیگر بسیاری از نسخه ها به دلایلی مانند انحصار در کتابخانه ها از دسترس پژوهشگران خارج هستند و این موضوع می تواند یکی از دلایلی باشد که مصححان ما کمتر به سراغ تصحیح این آثار می روند.
مسلماً باید بر روی اين آثار تحقيق و بررسی بیشتری شود. مقالات و كتاب‌ هايی دربارۀ آن ‌ها نوشته شود تا دنيا از اين آثار باخبر شود. بايد زمانی برسد ما خودمان ارزش ميراثمان را درك كنيم و قدر آن ‌ها را بدانيم. نبايد با نگهداری اين نسخه ‌های خطی در گنجينه‌ ها، آن ‌ها را به نوعی زندانی سازيم، بلكه اين آثار بايد فهرست ‌بندی شده تا پژوهشگران و دانشگاهيان در تحقيقات خود از آن‌ ها استفاده كنند، چرا كه اين نسخه‌ها در پيشرفت علم بسيار موثر هستند. بسياری از نسخ خطی ما هم‌ اينك در گنجينه ‌های خطی موزه‌ های اروپا نگهداری می ‌شود، ولی خوشبختانه اكنون توجه‌ها بيشتر به اين حوزه جلب شده است.

حال به عقیده شما راهکاری که می توان مشکلاتی را که بر سر راه میراث مکتوب تشیع وجود دارد برطرف کرد چیست؟
مسئولان بايد كمك كنند و از آثار پژوهشی در این حوزه حمایت کنند. گاه ديده می‌شود كه اين مكتوبات در انبارها می‌مانند و كسی به آن‌ ها مراجعه نمی‌كند. اين منابع، آينۀ تمام‌ نمای پشتوانۀ اصيل ايران اسلامی است كه بايد نسل امروز از آن آگاهی يابند و بدانند كه پيشرفت ‌ های ما در عرصه ‌های مختلف علوم، ريشه‌ای تاريخی دارد. بايد اجازه داد تا جوانان هم در اين عرصه تلاش كنند و توانايی‌های خود را بسنجند. البته رفتن در اين مسير بايد همراه با اساتيد چيره‌دست باشد چرا كه گفته‌اند:
«بی‌ پير مرو تو در خرابات/ هرچند سكندر زمانی».

گفت و گو از سيده معصومه كلانكي