گردآوري اين قطعه‌هاي هنري از سوي دوستداران هنر بصورت پيگير دنبال مي‌شد و از همينجاست كه ساختن «مرقع»ها رواج يافت.
هر «مرقع» شامل تعدادي قطعه خوشنويسي يا نقاشي است كه به شيوه ويژه‌اي در كنار يكديگر صحافي و تجليد مي‌شد. شيوه كار معمولاً بدينگونه بود كه هر كدام از قطعات نقاشي يا خوشنويسي را بر روي يك تكه مقوا – بزرگ‌تر اندازه قطعات- چسبانده و حاشيه صفحه را با شيوه‌هايي چون عكاسي ، قطاعي ، افشان و… مي‌آراستند. سپس هركدام از اين قطعات آماده شده را بوسيله يك تكه پارچه از سوي پشت – و گاهي رو – به قطعه‌هاي ديگر مي‌چسباندند و بدينگونه يك مرقع شامل چندين اثر هنري تهيه مي‌كردند. در پايان نيز كل مجموعه را در ميان دو دفه (= روكش‌هاي سختِ جلد) قرار مي دادند.
در اين شيوه صحافي مرقع‌ها اين امكان وجود دارد كه تمام صفحات را هم‌زمان باز كرد، به صورتي كه تمام قطعاتِ خوشنويسي و نقاشي در كنار يكديگر قرار گيرد (نك : كتاب‌شناسي كتاب‌هاي خطي ، ص 15).
براي اينكه شيوه صحافي مرقع‌ها به خوبي ديده شود در «شكل 1» تصوير يكي از صفحات مرقع شماره 740 كتابخانه مجلس را آورده‌ايم. البته اين مرقع حاوي قطعات خوشنويسي نيست و در آن نامه‌ها و اسناد نوشته شده توسط امين‌الدوله درج شده است.
«شكل 1»
نمونه ديگر كه در «شكل 2» مي‌بينيم مربوط به مرقع شماره 280 از مجموعه اهدايي فيروز به كتابخانه مجلس است.
«شكل 2»
با توجه به اينكه در مرقع‌ها معمولاً آثار هنري گوناگون و ارزشمندي درج مي‌شد، تهيه و تنظيم آن‌ها را به كساني مي‌سپردند كه علاوه بر آشنايي با فنون هنري، با تاريخچه هنر – البته به شيوه تذكره‌گونه آن روزگاران – آشنا باشد. اين شخصِ ترتيب‌دهنده علاوه بر تنظيم مندرجات مرقع ، معمولاً ديباجه‌اي نيز در صدر نسخه مي‌افزود. در اين ديباجه‌ها آگاهي‌هايي درباره پديدآورندگانِ آثارِ مندرج در مرقع نوشته شده و معمولاً نيز مطالبي عمومي درباره پيشينه هنرهايي چون نقاشي و خوشنويسي و همچنين شناسايي هنرمندان ادوار پيشين درج مي‌شد. به همين دليل بايد توجه داشت كه ديباجه مرقع‌ها يكي از منابع مهم و اساسي در بررسي تاريخ هنرهاي دوره اسلامي به شمار مي‌آيد.
از نمونه‌هاي مهم اين ديباجه‌ها مي‌توان از ديباجه دست‌محمد كوشواني بر مرقع بهرام‌ميرزا (شماره H 2159 كتابخانه موزه طوپقاپوسراي، مورخ 951 ق) ياد كرد . همچنين مي‌توان از ديباجه سيداحمد حسيني مشهدي بر مرقع امير غيب بيگ (شماره H 2161 كتابخانه موزه طوپقاپوسراي ، مورخ 972) ياد كرد كه هر دو ديباجه حاوي آگاهي‌هايي سودمند – بويژه درباره هنرمندان نزديك به روزگار نويسندگان آن‌ها – است.
علي صفري آق‌قلعه – مركز پژوهشي ميراث مكتوب