در میان شیوههای شناخته شده آرایش پشتنسخه ، شیوهای در سده هشتم و نهم هجری در شهر شیراز رواج داشته و نمونههای آن را در نسخههای آن دوره میبینیم. در این شیوه ، عبارت تقدیمیه (/به رسم خزانه) یا عنوان کتاب را درون یک ترنج مینوشتند. این ترنج دارای شکلی ویژه است بدینگونه که شکلِ اصلیِ آن شبیه به یک ترنج بیضیِشکل است که از دو سویِ قطرِ بزرگِ بیضی اندکی کشیدهتر ترسیم شده است. بهکارگیری رنگ لاجوردی در تزئین حاشیههای ترنج را نیز میتوان از ویژگیهای این گونه ترنج دانست.
چنانکه گفتیم ، اکثر نمونههای این شیوه در نسخههای استنساخ شده در شهر شیراز دیده میشود. انجامة برخی از نمونهها فاقد جایگاه کتابت است ولی از قرائن گوناگون -مانند نسبت کاتب- میتوان دریافت که این نمونهها نیز در شیراز کتابت شده است.
یکی از کهنترین نمونههای این شیوه مربوط به یک مجموعه بزرگ (شماره 1589 کتابخانه کوپرولو ، دارای انجامههای مورخ 752 – 756 ق) است که یکی از ترنجهای مجموعه را در «شکل1» میبینیم. از انجامههای مندرج در نسخه درمییابیم که بخش مهم و آغازینِ این مجموعه در شهر شیراز کتابت شده است و نمونه شاخصی از کتابآرایی مکتب شیراز را در سده هشتم هجری نمایش میدهد.
شکل 1
نمونه دیگر از این شیوه را که مربوط به دستنویس نسیمالربیع فی ترجمة ربیعالابرار (نسخه 902 کتابخانه حاج سلیمآغا ، مورخ 781 ق) است در «شکل 2» میبینیم.
شکل 2
نمونه سپسین مربوط است به دستنویسی از کلیات سعدی (نسخه 2493 کتابخانه ملی ایران ، مورخ 784 ق ، به خط احمد بن علی بن احمد الشیرازی) که تصویر آن را در «شکل 3» میبینیم.
شکل 3
نیز در «شکل 4» تصویر پشتنسخة دستنویس حدایقالانوار و بدایعالاشعار اثر جنید بن محمود بن محمد (نسخه 3368 عربی کتابخانه ملی پاریس ، مورخ 790 ق) را میبینیم . در انجامه نسخه به مکان کتابت اشاره نشده اما از آنجا که این دستنویس برای یحیی بن مظفر دوم (حکمران مظفری فارس) کتابت شده ، به احتمال بسیار در شیراز استنساخ شده است.
شکل 4
این شیوة ترسیم ترنجِ پشتنسخه را اندکی بعد در دورة تیموری (سدة نهم) نیز در نسخههای ساخته شده در شیراز میتوان دید. برای نمونه در «شکل 5» تصویر پشتنسخه جنگ ابراهیمسلطان تیموری (نسخه 13092 کتابخانة مجلس ، بیتا [میانة 817 – 838 ق ]) را میبینیم که به همین شیوه ترسیم شده است.
شکل 5
مأخذ : نسخهشناخت ، صص 284 – 285 .