میراث مکتوب- مراسم رونمایی از کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» تألیف مرتضی کریمی‌نیا به سفارش مرکز طبع و نشر قرآن کریم، امروز، شنبه ۱۶ اردیبهشت با حضور مؤلف و جمعی از مسئولان مرکز طبع و نشر قرآن کریم و فعالان و پژوهشگران قرآنی برگزار شد.
مرتضی کریمی‌نیا، مؤلف کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» در این آئین که به میزبانی مرکز طبع و نشر قرآن کریم برگزار شد، تألیف این اثر را به مثابه شروع راهی برای دیگران در این حوزه خواند و گفت: نسخه‌هایی که در این کتاب بررسی شده در شناخت ما از تاریخ قرآن تأثیرگذار بوده و هست.
وی ادامه داد: همه می‌دانیم که تحقیق درباره قرائات و رسم قرآن تا همین دو دهه اخیر عموماً مبتنی بر میراث مکتوب و روایی ما بود که در کتب پیشینیان روایت شده بود اما در دوره جدید با فشار این اسناد و مدارک روبه‌رو بودیم که نه‌تنها ما ایرانیان بلکه دیگر مسلمانان را مجبور می‌کرد که به این اسناد قرآنی توجه نشان دهیم و این اطلاعات قرائتی و اطلاعات مربوط به رسم و املا و کتابت قرآن را با نسخه‌ها و اسناد باقی‌مانده مطابقت دهند.
کریمی‌نیا اضافه کرد: تحقیق در مورد نسخه‌های قرآنی به ما کمک می‌کند که بسیاری از قرائت‌هایی که در متون قرائات ثبت شده را چک کنیم و ببینیم کدام یک از قرائت‌ها در این نسخه‌ها رواج داشته است یا حتی خیلی از قرائت‌های ناشناخته‌ای که در متون قرائت ثبت نشده را اینجا بیابیم و خود این‌ها منشأ سؤال شود زیرا تا زمانی که سؤال نداشته باشیم، علم ما پیشرفت نمی‌کند.
وی افزود: این مسئله عیناً در مورد موضوع ساده‌ای مانند نام‌گذاری سوره‌ها یا رسم‌المصحف هم وجود دارد. خیلی از اطلاعات معمولی رسم‌المصحف را وقتی در این نسخه‌ها بررسی می‌کنیم، یا تثبیت یا اصلاح و یا باعث ایجاد یک سؤال جدید برای ما می‌شوند.
این پژوهشگر قرآن با بیان اینکه ایجاد این سؤال‌ها برای جامعه علمی ما بسیار مبارک است، ادامه داد: بخش زیادی از شناخت میراث اسلامی گذشته خودمان در موضوع علوم قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، انتقال شفاهی و مکتوب قرآن به علاوه تاریخ ادبی و هنر خود و اینکه کتاب‌آرایی اسلامی چه تحولاتی اتفاق افتاده را از طریق همین نسخه‌ها درمی‌یابیم.
کریمی‌نیا ادامه داد: اگر در قرن اول بین دو سوره هیچ علامتی نمی‌گذاشتند یا علامت ساده‌ای می‌گذاشتند اما در قرن چهارم علائم بسیار پیشرفته و سر سوره‌های بسیار مزین و هنرمندانه استفاده شده است، آن چهار قرن تحول فقط تحول نقاشی ساده نیست، بلکه تحول فرهنگی، اجتماعی و … را هم به ما نشان می‌دهد. یعنی این مصحف‌ها علاوه بر دانش‌های علوم قرآنی، بازنماینده خیلی جوانب دیگر علمی و اجتماعی و فرهنگی و… هم هست.
وی با اشاره به اینکه در این مسیر همواره مشکلاتی داشتیم، تأکید کرد: مهم‌ترین قسمت آن خلاء پژوهشی اولیه یا نقشه راه است. یعنی حتی یک کتاب تحلیلی مدونی که از پیش کسی در این موضوعات کاری انجام داده باشد که راهنمای پژوهشگر، دانشجویان و اساتید باشد، نداشتیم. این خلاء پژوهشی شاید یکی از مهم‌ترین موانعی است که راه را برای کسانی که این مسیر را سخت می‌بینند، سخت می‌کند.
مؤلف کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» ادامه داد: بنابراین می‌توان گفت این کتاب یک قدم در گام اولیه پژوهشی ما به حساب می‌آید و یک نقشه راه بسیار ابتدایی است که پژوهشگر بعدی بداند در چه مسیری قدم بگذارد.
این پژوهشگر قرآنی با اشاره به اینکه بزرگی حیطه پژوهشی یکی دیگر از مشکلات ما در این مسیر بود؛ عنوان کرد: یعنی ما باید هم به خود نسخه‌ها اشراف می‌داشتیم و تلاش می‌کردیم از طرق مختلف تکه‌های دیگر این نسخه‌ها را در هر جای دیگر دنیا در هر کتابخانه در داخل و خارج ایران بیابیم. چراکه تحقیق کردن درباره هشت برگ از یک نسخه در یک کتابخانه بدون اطلاع از اینکه تکه‌های دیگر این نسخه کجا است، یک تحقیق بسیار ناقص بود.
کریمی‌نیا با تأکید بر اینکه تلاش ما این بود که با هر سختی که هست، قدم اول پژوهش در این حوزه را هرچه بهتر برداریم، افزود: عشق به اینکه یک نقشه راه اولیه ایجاد کنیم، باعث شد کاری که در سال ۹۷ با پیشنهاد همکاران من در مرکز طبع و نشر قرآن کریم آغاز کردیم و در یک سال تمام شد را چهار سال بعد از آن تکمیل کنیم و به این اثر برسیم.
مؤلف کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» با تأکید بر لزوم اشراف به ابزارهای مختلف در مسیر پژوهش‌های قرآنی، گفت: علاوه بر تاریخ و علوم قرآن، ابزارهای شناخت تاریخ هنر، تاریخ خطوط مختلف اسلامی، تاریخ کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی که در دنیا وجود دارد، خود ابزارهای خاص نسخه‌شناسی و دانش‌های مرتبط با نسخه‌شناسی ابزارهایی دیگری بود که ما به آن‌ها احتیاج داشتیم. زیرا پژوهشی که درباره یک نسخه انجام می‌دادیم، باید یک پژوهش جامع می‌بود، نه فقط راجع به قرائت یا خط آن نسخه حرف بزنیم.
کریمی‌نیا در بخش دیگر صحبت‌های خود به بیان ویژگی‌های کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» پرداخت و گفت: این کتاب در سه فصل اصلی تدوین شده است. ابتدا به ما پیشنهاد شد برای پژوهش درباره این نسخه‌ها دو کار می‌توانیم انجام دهیم، یکی اینکه فقط درباره نسخه‌های حجازی قرن اول پژوهش کنیم و دیگر اینکه پژوهشی راجع به نسخه‌های سه یا چهار قرن اول.
او ادامه داد: پژوهش درباره نسخه‌های حجازی قرن اول به دلیل اینکه در ایران فقط یک نسخه در اختیار داشتیم، مستلزم رفتن به خارج از کشور بود اما چیزی که جای آن در دنیای پژوهش امروز بسیار خالی بود، اطلاع از نسخه‌های داخل ایران بود؛ به همین دلیل ما هدف پژوهش خود را معطوف به نسخه‌های کوفی داخل ایران قرار دادیم.
کریمی‌نیا گفت: البته نسخه‌هایی در حوزه‌های فرهنگی مرتبط با ایران مانند افغانستان و عراق هم داشتیم. تکه‌هایی از نسخه‌های داخلی هم در قرون مختلف به دلایل متعدد از آن‌ها جدا شده و در جای دیگر دنیا نگهداری می‌شود؛ لذا اصل را بر نسخه‌های داخل ایران گذاشتیم اما در ادامه تلاش شد. قسمت‌های دیگر این نسخه‌ها در هر جای دنیا نیز بررسی و به این نسخه ملحق شد.
مؤلف کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» ضمن اعلام اینکه این کتاب در سه فصل اصلی تدوین شده است، عنوان کرد: فصل اول مشتمل بر قدیمی‌ترین نسخه‌های قرآن است که به خط حجازی یا مایل که در قرن اول یا اوایل قرن دوم کتابت شدند که در این حوزه تنها به مصحف مشهد رضوی دسترسی داشتیم که در دو نسخه شماره ۱۸ و ۴۱۱۶ آستان قدس نگهداری می‌شود.
کریمی‌نیا با اشاره به اینکه دو فصل بعدی کتاب به نسخه‌های کوفی قرآن کریم در قرون دوم، سوم و چهارم و کوفی مشرقی یا کوفی ایرانی -که اِلِمان‌های خط-نقاشی در آن بیشتر ظاهر می‌شود- اختصاص دادیم. طبیعتاً برای این دو بخش نسخه بسیار زیاد بود. برای مثال در داخل ایران تقریباً ۸۰۰ رکورد داریم که به نحوی یک نسخه کوفی را از قرن دوم تا پنجم در بر دارد. بنابراین مجبور بودیم بهترین‌ها را از میان آن‌ها انتخاب کنیم که بتوانند نماینده نسخه‌های داخل ایران باشند. در نهایت حدود ۳۰ نسخه انتخاب شدند، اما وقتی به پاره‌های دیگر آن قرآن‌ها دست یافتیم، به حدود ۳۰۰ نسخه رسیدیم.
وی با بیان اینکه قسمت سوم این کتاب به نسخه‌های کوفی مشرقی اختصاص دارد، اضافه کرد: نسخه‌های کوفی مشرقی بسیار زیاد هستند زیرا تا میانه‌های قرن هفتم هم نسخه‌هایی به کوفی مشرقی کتابت می‌شده است. ازآنجاکه هدف ما در کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» نسخه‌های قرن اول تا چهارم بودند، سعی کردیم نسخه‌هایی که در پایان قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم کتابت شده‌اند را مورد بررسی قرار دهیم، لذا روی جلد از سده نخست تا پنجم عنوان شده اما در حقیقت قرن پنجم آنچنان مورد توجه نبوده است.
مؤلف کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» در پایان ضمن اظهار خوشحالی و خوشبختی از اینکه در ۱۰ سال اخیر توجهی از نسل جدید به این حوزه از پژوهش شکل‌گرفته که بسیار بکر است، عنوان کرد: هرچند این توجه اندک، اما بسیار مغتنم است و انتظار می‌رود و شایسته است جایی مانند مرکز طبع و نشر قرآن کریم، آن‌ها و این حرکت را تشویق کند.
رونمایی نمادین از چند نسخه کتاب «قرآن‌های کوفی در ایران و دیگر پاره‌های آن در جهان» و امضای آن توسط مؤلف، هم پایان‌بخش این مراسم بود.
منبع: ایکنا