میراث مکتوب- شیوه های کتابت قرآن در ایران با محوریت نسخ خطی قرآنی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بررسی شد.
دکتر مرتضی توکلی قائم مقام مرکز طبع و نشر قرآن کریم در این نشست که به همت مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی رضوی در تالار کنفرانس این کتابخانه برگزار شد، گفت: تشخیص حوزه جغرافیایی و دوره تاریخی نسخه خطی بلندترین گام در تشخیص قدمت تاریخی نسخ به شمار می رود.
وی به توضیحاتی خصوص تعیین سن نسخه بر مبنای دو روش سنتی و علمی پرداخت و گفت: روش علمی همان کربن 14 است که با سوزاندن قطعه ای کوچک از اثر و کربن به جای مانده از آن می توان به تخمین قدمت اثر اقدام کرد.
توکلی، در شناخت سنتی به موضوعات مختلفی اعم از قطع مصحف، نوع خط، ویژگی های نگارشی، نظام نقطه گذاری و نظام شمارش آیات اشاره کرد.
وی اظهار کرد: عمده قرآن هایی که از قرن 5 تا 11 هجری به جای مانده اند خط نسخ یا ریحان یا ترکیبی از نسخ و ثلث است.
قائم مقام مرکز طبع و نشر قرآن کریم، ابن ندیم- قدیمی ترین فهرست نویس- را فردی عنوان کرد که برای نخستین بار از عبارت خط حجازی استفاده کرده است.
مرتضی توکلی، شکل گیری خط را در حجاز عنوان کرد و افزود: بعد از توسعه اسلام در بصره و کوفه، خط در این مناطق نیزگسترش می یابد.
وی همچنین قرن دوم هجری قمری را تاریخ شکل گیری قواعد کتابت خواند و تصریح کرد: تا قبل از این تاریخ شیوه نامه یکسانی برای کتابت نبوده و حتی قواعدی از سریانی گرفته شده است.
توکلی در ادامه به ویژگی های قرآن حجازی اشاره کرد و قطع عمودی، مایل بودن الف ها، غرائب رسم و قرائات، تعداد سطرهای از 22 به بالا ، عدم یکسان بودن تعداد سطرها در همه صفحات و مشخص بودن پایان آیات را از جمله این شاخصه ها برشمرد.
وی، وجود نسخه های بااصالت و تعداد نسخه ها را یکی از شاخصه های اصالت کتابخانه هاتوصیف کرد و کتابخانه رضوی را از این حیث در سطح ملی و بین المللی کم نظیر و بلکه بی نظیر خواند.
مرتضی توکلی وجود نسخه های وقفی در این کتابخانه که از ابتدا بر این مکان وقف شده و از کتابخانه دیگری به اینجا منتقل نشده است را شاخصه ای از این اصالت عنوان کرد.