زیج ایلخانی

میراث مکتوب- مرکز پژوهشی میراث مکتوب برای محقَّق ساختن اهداف بلندمدت علمی و پژوهشی خود، در نظر دارد در کنار معرفی نسخه های خطی ارزشمند برای تصحیح و چاپ، مجموعه ای از طرحهای پژوهشی را نیز معرفی کرده و در اختیار محققان و دانشجویان مستعد و علاقه مند قرار دهد.

زیج ایلخانی
(نجوم ـ فارسی)
پدیدآور: خواجه نصیرالدین طوسی (د: 672 هـ)

آغاز: الحمدلله رب العالمین و العاقبة للمتقین و لا عدوان الّا علی الظالمین و الصلوة و السلام و التحیة و الرضوان علی سیّد المرسلین محمد و آله اجمعین. خدای تعالی چنگیزخان را قوت داد و پادشاهی همه روی زمین او را تسلیم کرد و کسانی را کی ایل او شدند بنواخت و کسانی را کی درو یاغی شدند مانند خانان تاکستان و سلطان خوارزم همه را نیست کرد…
نسخه: از زیج ایلخانی چندین نسخۀ کهن در کتابخانه‏های دنیا برجای مانده است. کهن‏ترین آنها از این قرارند:
1. برلین، کتابخانه دولتی Sprenger 1853، (فهرست پرچ، ص 358ـ357، ش 336)، 689 هـ ، 140 برگ، کامل.
2. پاریس، کتابخانۀ ملی، بلوشه 782، به خط خواجه اصیل‏الدین پسر خواجه طوسی (تصویر این نسخه در مرکز پژوهشی میراث مکتوب موجود است).
3. مرعشی ش 13230 (فهرست، 33/435)، نیمۀ دوم ق 7 هـ . ح 200 برگ.
توضیح: با این که این اثر یکی از مهم‏ترین آثار خواجه است و چندین دانشمند در تألیف آن نقش داشته‏اند، مع‏الاسف تاکنون به چاپ نرسیده است. در امر تصحیح این زیج حتماً باید به شروح آن مراجعه کرد و از آنها بهره گرفت.
از آنجا که نظام نیشابوری شرحی مهم بر آن نگاشته و متن زیج را (بدون مقدمۀ آن) در شرح خود وارد ساخته، این شرح جزو منابع کمکی مصحح باید قرار گیرد.
همچنین غیاث‏الدین جمشید کاشانی زیج ایلخانی را تکمیل کرده و با نام زیج خاقانی نگاشته است. این اثر نیز پس از این معرفی خواهد شد.