شيوه ساخت جلدهاي لاكي بدينگونه است كه نخست مقواي جلد را با قالب‌گيريِ خمير كاغذ – و گاهي نيز به شيوه چسباندن چند كاغذ به يكديگر- آماده كرده و پس از آن مقوا را به اندازه مورد نظر مي‌بريدند. سپس سطح مقوا را زيرسازي و پرداخت مي‌كردند؛ بدينگونه كه يك كاغذ سفيدرنگ را بر روي مقوا مي‌چسباندند تا براي ترسيم طرح‌هاي مختلف – مانند نقاشي يا تذهيب و خط – آماده شود. اين مقواي آماده شده اصطلاحاً «بوم» ناميده مي‌شود. پس از آماده‌سازيِ بوم آن را نقاشي، تذهيب يا خوشنويسي مي‌كردند و در مرحله نهايي روي كار را با لايه‌هايي از «روغنِ كمان» در چند مرحله مي‌پوشاندند. اين پوشش علاوه بر اينكه لايه‌اي شفاف بر روي جلدها ايجاد مي‌كرد، داراي نوعي جلاي تيره‌رنگ بود كه جلوة خاصي به طرح‌ها و نقاشي‌هاي روي جلد مي‌داد. اين جلاي منحصر بفرد، بعنوان مكملِ طرحِ روي جلد به كار مي‌رفت و بدون وجود اين پوشش ، نقش‌هاي روي جلد با نقش‌هاي ديگر نگاره‌ها تفاوتي نداشت.
براي اينكه نمونه‌اي از ساختارِ «بوم» نمايانده شود، تصوير يكي از جلدهاي لاكيِ آسيب ديده را در «شكل 1» مي‌بينيم. اين جلد مربوط به يكي از مصحف‌هاي كتابخانه مدرسه مروي (شماره 988 ، بي‌تا [حدود سده سيزدهم]) است. چنانكه در شكل مي‌بينيم ، بافتِ زيرينِ جلد از مقوا تهيه شده است و روي اين مقوا با كاغذي سفيد پوشيده شده و طرح‌هايِ جلد بر روي اين كاغذ ترسيم شده است.
شكل 1
شواهد نشان مي‌دهد كه نخستين نمونه‌هاي موجود از جلدهاي لاكي مربوط به نيمۀ نخست سدۀ نهم هجري و از دورۀ تيموريان است. يكي از كهن ترين نمونه‌هاي تاريخ‌دار از اين جلدها مربوط به دستنويس معروف شاهنامه بايسنغري (نسخه 716 كتابخانه كاخ گلستان، مورخ 833 ق) است كه همانند نخستين نمونه‌هاي جلد لاكي بجاي اجرا بر روي بوم كاغذين بر روي بوم چرمي ايجاد شده و درواقع يك جلد ضربي طلاپوش است كه حاشيه‌هاي آن را به شيوه لاكي تزئين كرده‌اند. تصوير اين جلد را در «شكل 2» مي‌بينيم.
شكل 2
جلدهاي لاكي در دوره‌هاي مختلف نسخه‌پردازي داراي ساختارهايي ويژه از ديدگاه نقوش است كه موجب مي‌شود تا بتوانيم از روي اين ساختارها به شناسايي دوره ساخت اين جلدها بپردازيم. ما اين موضوع را به تفصيل در كتاب نسخه‌شناخت بررسي كرده‌ايم؛ در اينجا براي نمونه به چند جلد از دوره‌هاي گوناگون مي‌پردازيم.
نمونه نخست كه در «شكل 3» مي‌بينيم مربوط به جلد دستنويسي از ديوان امير شاهي سبزواري (نسخه 1962 تكمله فارسي كتابخانه ملي پاريس، بي‌تا [حدود 927 – 967 ق]) است.
شكل 3
نمونۀ ديگر مربوط به جلد يك مصحف (شماره 976 كتابخانه مدرسه مروي ، مورخ 1228 ق) است كه تصوير آن را در «شكل 4» مي‌بينيم. اين جلد از جلدهاي دوره قاجار و نمونه‌اي از جلدهاي گل و مرغ بر زمينه زرين است.
شكل 4
علی صفری آق قلعه – میراث مکتوب