دکتر ذوالفقاری بیستم تیر ۱۳۴۵ در دامغان متولد شد. تحصیلات خود را تا دیپلم همانجا به پایان رساند. در سال ۱۳۶۸ دورۀ کارشناسی خود را در رشتۀ دبیری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی به اتمام رساند. سپس در سال ۱۳۷۰ دورۀ کارشناسی ارشد را در پژوهشگاه علوم انسانی و در سال ۱۳۷۶ دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران به پایان رساند. او در دورۀ تحصیل از محضر استادانی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، سید جعفر شهیدی، جلیل تجلیل، سید حسن سادات ناصری، برات زنجانی بهره برد.
دکتر ذوالفقاری از سال ۱۳۶۸ به استخدام آموزش‌وپرورش دامغان درآمد. از سال ۱۳۷۰ به‌عنوان کارشناس به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی منتقل و در آنجا به بررسی و تألیف کتاب‌های درسی مشغول شد. او از سال ۱۳۸۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درآمد. وی از سال ۱۳۹۰ با تشکیل گروه آموزش زبان و ادبیات فارسیِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی مدیریت این گروه را عهده‌دار شد.
وی در طول عمر کوتاه خود فعالیت‌های زیادی در حوزۀ آموزش و تألیف کتاب و مقاله برعهده داشت. ادبیات عامه، ادبیات داستانی، نگارش و ویرایش، و آموزش زبان فارسی حوزه‌های تحقیقاتی مورد علاقۀ وی بود. بیش از سیصد مقاله از او در مجلات علمی پژوهشی، مروری و علمی ترویجی، و دانشنامه‌ها به چاپ رسیده است. همچنین حدود پنجاه عنوان کتاب در حوزه‌های گوناگون (از جمله تألیف، تصحیح، کتاب‌های آموزشی) نوشته است. عناوین برخی از این کتاب‌ها عبارت است از: فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ادبیات مکتبخانه‌ای ایران، یکصد منظومه عاشقانۀ فارسی، فارسی بیاموزیم، باورهای عامیانه مردم ایران، شیوه‌نامۀ نگارش.
او همچنین در بسیاری از مجامع علمی عضویت داشت. برخی از این مشاغل عبارت‌اند از: رئیس مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، عضو بنیاد ملّی نخبگان، عضو کارگروه ملّی المپیاد ادبی، عضو هیئت مدیرۀ انجمن علمی استادان زبان و ادب فارسی، عضو شورای پژوهشی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، دبیر جایزۀ فرهنگستان به مطبوعات، سردبیری فصلنامۀ علمی پژوهشی فرهنگ و ادبیات عامه.
دکتر ذوالفقاری در سال‌های پایانی عمر، به‌عنوان استاد کرسی زبان فارسی از طرف وزارت علوم به دانشگاه شانگهای چین اعزام شد. مدتی بعد از بازگشت به ایران در ۱۷ تیر ۱۴۰۱ براثر ایست قلبی درگذشت. پیکر او ۲۱ تیر ۱۴۰۱ به زادگاهش دامغان منتقل و در جوار زیارتگاه بُکِیر ابن اعین شِیبانی، از راویان و امناء حدیث امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق (ع)، به خاک سپرده شد.
***
در یکی از جلسات گروه آموزش زبان و ادبیات فارسیِ فرهنگستان، دکتر ذوالفقاری خاطره‌ای تعریف کرد از دورۀ دبستان خود و معلمی که موجب علاقه و تشویق وی به کتاب و کتابخوانی شده بود؛ او پس سال‌ها آن معلم را در سن کهنسالی‌اش یافته و بر دستان وی بوسه زده بود.
«در کلاس سوم ابتدایی معلمی داشتیم به نام خانم کلانتری. از کارهایی که می‌کرد این بود که کتاب می‌آورد و در کلاس می‌خواند. او ما را کتاب‌خوان کرده بود. یک‌بار گفت که بچه‌ها فردا یک قطعه عکس بیاورید. ما تعجب کردیم که چرا باید عکس ببریم؟ روزی که عکس بردیم خانم کلانتری همۀ ما را ردیف کرد و رفتیم به کتابخانۀ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که تازه سال (۱۳۵۴-۱۳۵۵) در دامغان تأسیس شده بود. ما را آنجا ثبت‌نام کرد. اولین کارتی که در زندگی‌ام گرفتم، همان کارت کانون پرورش فکری بود. واقعاً چقدر معلم می‌تواند تأثیر خوبی روی بچه‌ها بگذارد. معلم‌های ما می‌توانند کاری انجام دهند که در آیندۀ دانش‌آموزان مؤثر باشند.» (خبرنامۀ گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، ش ۵۵، ص۴).
فرناز صادقی
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی