اين پژوهشگر و مصحح در گفت و گو با مركز پژوهشي ميراث مكتوب معتقد است انحصار نسخه هاي خطي سبب شده است پژوهش ها تا حد زيادي ناقص بماند و بدون دقت و با شتابزدگي انجام شود.
همانگونه که مستحضر هستید کتابخانۀ مجلس در اقدامی تحسین برانگیز نسخه های خطی خود را در اختیار مؤسسات و پژوهشگران قرار داد. آیا این اقدام می تواند در از بین بردن انحصار نسخه های خطی موثر باشد؟
در وهلۀ نخست بهترین کار برای حفظ نسخه های خطی دیجیتال سازی است و دومین کار، کاری که آقای جعفریان انجام دادند و انحصار نسخه های خطی را از بین بردند و با اقدام کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی حدود 12 هزار نسخه را می توان به آسانی در سایت دانلود کرد. مشکلی که در ایران برای تصحیح نسخه های خطی وجود دارد این است که مسئولان کتابخانه ها، نسخه را به راحتی در اختیار پژوهشگران نمی گذارند و این موضوع باعث شده است پژوهش ها انجام نشود و یا ناقص بماند. دوم اینکه عده ای نسخه ای نفیس را می دیدند و قصد تصحیح آن را داشتند، کار تصحیح این نسخه ها را شتابزده و بدون دقت کافی انجام دهند. در حالیکه بدون انحصار این نسخه ها پژوهشگر می تواند به تصحیح کتاب بپردازد. زمانی که فهرست جلد بیستم کتابخانۀ مجلس به چاپ رسید مشخص شد بسیاری از نسخه های نفیس مربوط به تاریخ علم در گوشه ای محصور مانده بوده است. هم اکنون نیز در همۀ کتابخانه ها این مشکلات وجود دارد و یک نسخه را به سختی می توان دید.
از دیجیتال سازی نسخه های خطی به عنوان راهکاری نام بردید که می تواند نسخه ها را از انحصار خارج کند. وضعیت دیجیتال سازی نسخ خطی را چگونه ارزیابی می کنید؟
کتابخانه ها باید دست از این انحصار بردارند و به گونه ای نسخه را در اختیار مصحح بگذراند که شخص بدون مکاتبات و هزینه بتواند این نسخه ها را در اختیار داشته باشد. این موضوع امری واجب و لازم است که باید فرهنگسازی در این زمینه صورت بگیرد؛ مشابه کاری که کتابخانۀ مجلس انجام داد و از فهرست نویس ها دعوت به عمل آورد و نسخه های خود را فهرست کرد. در بسیاری از کتابخانه های بزرگ در حال حاضر کتاب های فهرست نشدۀ زیادی وجود دارد. مجمع ذخائر اسلامی، در حدود هفت سال، قبل کار بزرگی انجام داد و به شهرهای کوچک رفت و نسخه ها را فهرست و دیجیتالی کرد و حدود 100 فهرست از شهرستان ها گردآوری کردند که آن هم کار بزرگی بود و سبب شد نسخه های کمیاب در شهرهای کوچک فهرست شوند.
یکی از مشکلات نسخه های خطی در کشور ما شاید نبود ساماندهی درست این نسخ است. نبود ساماندهي چه مشكلاتي را براي مصححان به همراه داشته است؟
مشکل این است که باید کاری اساسی در این باره صورت بگیرد. «دنا» که توسط کتابخانۀ مجلس به چاپ رسیده است با اینکه کاستی هايي دارد، اما کار بزرگی است که مي تواند فهرست جامع به دست دهد . حتی بهتر است این کار به صورت گروهی انجام شود و كارشناسان از رشته های مختلف علوم باشند تا این آشفتگی را از بین برود.
آیا حمایت هایی هم اکنون از سوی نهاد صورت می گیرد به گونه ای است که این افراد بدون دغدغه مادی بتوانند به امر پژوهش و تألیف و تصحیح بپردازند؟
جایگاهی که مصحح و مؤلف در کشور دارند از مشکلات این جامعه است. اساتید دانشگاه اگر جایگاه علمی شان معین باشد شاید خیلی مباحث اقتصادی برایشان مهم نباشد. مرحوم استاد سید جعفر شهیدی که کتابشان، برگزیدۀ کتاب سال شده بود در مقاله ای که در کیهان فرهنگی چاپ شده بود به این نکته اشاره کرده بودند و می گفتند در فرانسه در دوره لویی شانزدهم، چهارجلد فرهنگ لغت برای فرانسه تألیف کرد و برای این فرهنگ لغت چشمش را از دست داد و لویی شانزدهم زمانی که از او قدردانی می کند به او می گوید: «شما در قبال دو چشمی که از دست دادید چهار چشم به ملت فرانسه اعطا کردید» و نظر مرحوم شهیدی نیز این بود که تجلیل واقعی همین عبارت ها است و نه جایگاه و بحث بازاری و درآمد. البته این موضوع در مرتبۀ دوم قرار دارد. مشکلی که ما در ایران داریم این است اگر کسی کاری انجام دهد، مؤسسات و مراکز برجسته پژوهشی از آن استقبال می کنند و می تواند امرار معاش کند ولی در غیر این صورت با مشکلات بسیاری از لحاظ مالی مواجه می شود.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی