صنعت چاپ سنگی حدوداً در سال 1234 وارد ایران شد. هزینه های بالای چاپ و نبود کاغذ و هزینه خوشنویسی و خطاطی و بی پولی خریداران کتاب و غیره امکان چاپ را ناممکن کرده بود. نه دولت از ناشر - که آن زمان مطبعه دار بود- خرید می کرد و نه طالبان علم، آهی در بساط داشتند، این بود که متولی امر نشر، دست به دامان خیرین از تجّار می شدند تا هزینه های نشر را تأمین کنند. با این کار هم مشارکت مردمی در تاریخ ایران به ثبت رسید و هم دست دولت از کمک به نشر و تصدی آن کوتاه بود...

نخستین کتابی که در فرهنگ اسلامی وقف شد، مصحف شریف یعنی قرآن کریم بود. از وقف برای خطاطی و کتاب آرایی گرفته تا وقف برای تلاوت قرآن. پس از آن، کتب حدیثی و منابع روایی و کتب درسی طلاب و دانشجویان، مورد توجه و نیت واقفان قرار گرفت. در تاریخ ایران فرهنگی، گسترۀ ایجاد و وقف کتابخانه ها به قدری وسیع است که نمونۀ آن را در جایی از شرق و غرب عالم نمی توان یافت...

تنوع موارد و مصادیق وقف در جوامع اسلامی، به قدری زیاد است که کتابها می توان در بارۀ آن نوشت. البته بیشتر این وقفها برای رفع و رجوع معیشت و مشکلات اقتصادی مردم بوده است. دلیلش هم بسیر واضح است. در قرآن کریم در موارد متعددی توصیه به کمک مالی همراه با تفقد و نرمخویی کرده است. مثل: « فاما الیتم فلا تقهر و اما السائل فلا تنهر...» نیز در حدیث است:« من لا معاش له لا معاد له» کسی که قادر به تأمین معیشت خود نیست، نمی تواند به فکر آخرت خود باشد. بنا براین توجه بانیان و واقفان امور خیر بیشترمعطوف به امور معیشتی بوده است. اما مصادیق متنوع و متعددی در تاریخ دیده می شود که عبرت آموز و غرور آفرین است.

بی شک بزرگترین موقوفات تاریخ ایران مربوط به حضرت امام رضا(ع) است که در سراسر ایران، آثار و تأثیرات شگرف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن بر احدی پوشیده نیست. بخش زیادی از این موقوفات مربوط است به کتابخانه ها، کتب نفیس خطی و مدارس علمیه. موقوفات مرحوم حاج حسین آقا ملک یکی از آنهاست که گویا بزرگترین موقوفه شخصی در تاریخ ایران باشد که کتابخانه، موزه و اموال و املاک بسیاری را وقف امام رضا-علیه الصلوة و السلام- کرده است.

اهل تمییز و آشنایی، دانند که متاع ما کجایی است. جای آن نیست که از خود بگوییم که«تزکیة المرء نفسه قبیح» خودستایی شایستۀ آدمی نیست. اما اطلاع رسانی و معرفی و یادآوری برخی اخبار و مطالب، به تبیین غرض و مقصود ما برای ایصال به مطلوب کمک می کند.

وقف و انجام هر نوع کار خیر که به قصد کمک و خدمت به مردم و برای ارتقای سطح فرهنگ و دین و دانش انسانهای با استعداد باشد، رمز جاودانگی افراد نیکو کار است. به قول حافظ: توانگرا دل درویش خود بدست آور/که مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند بر این رواق زبرجد نوشته اند به زر/ که جز نکویی اهل کرم نخواهد ماند

همیشه اوضاع زمانه و شرایط اقتصادی، در حیات و ممات مراکز فرهنگی مؤثر بوده است. گاهی «رونق عهد شباب است دگر بستان را» و گاه چرخ زمانه دگرگون شده و« جای آن است که خون موج زند در دل لعل»...

هدف اصلی مراکز، انجمن ها، مؤسسات فرهنگی، انتشاراتی، آموزشی و پژوهشی، تولید و ترویج علم است. هر یک به تناسب کار خود و در چارچوب اساسنامه های سازمانی خود، باید به رفع نیازهای علمی جامعه بکوشند و گره هایی را بگشایند و در شکوفا کردن استعدادهای ناشناخته و نهفته، برنامه های خود را اجرا کنند و البته دستاوردها و خروجی های این مؤسسات، غالباً انتشار کتاب و نشریات علمی است.

لیکن دیر یا زود بازار بهره گیری از رایانه و اتصالات جهانی فراگیرتر از حال و نشر کاغذی به خصوص نشر آثار علمی، نم نمک رو به رکود می گذارد و آیندۀ صنعت چاپ نیز به تبع آن، دچار دگرگونی می شود. اکنون فروشگاههای اینترنتی بزرگ کتاب در جهان مثل آمازون، چند سالی است پیدا شده اند که هم نسخه دیجیتالی و هم نسخۀ کاغذی را پیش فروش می کنند.

قرن دوم و سوم را دو قرن بی خبری خوانده اند. درست 200 سالی که شمس کاغذ بر قلّه های تمدن اسلامی هنوز طلوع نکرده بود. اواخر قرن دوم، جنگی در گرفت بین ایران و چین. چینیان در سمرقند شکست خوردند. از میان اسیران و بندیان، جمعی به ساخت کاغذ چیره دست بودند. آوازۀ ساخت و تولید کاغذ از سمرقند به گوشه و کنار شهرهای ایران و عراق پیچید.