میراث مکتوب – در مراسم نکوداشت زنده‌یاد عبدالحسین حائری، اخلاق مداری بزرگترین ویژگی این استاد فقید عنوان شد.
در بخش دوم این مراسم از آیت الله سید مصطفی محقق داماد ضمن تشکر و قدردانی از حضور نسخه شناسان، مصححان و علاقه مندان به زنده‌یاد حائری در مراسم گفت: چند سال قبل در مؤسسۀ خانه کتاب در جلسۀ نکوداشتی که برای وی گرفته بودند، بنده چند کلمه ای صحبت کردم که آن زمان فرصت نشد تا مطالب را باز کنم.
وی دربارۀ شباهت اخلاقی زنده‌یاد عبدالکریم حائری و عبدالحسین حائری افزود: بنده متولد 1324 هستم بنابراین خودم زنده‌یاد شیخ عبدالکریم حائری را ندیده بودم، اما عبدالحسین حائری وی را در زمان حیاتش دیده بود. با وجود این در خانواده ما یک اصل محور بود که محور فضائل به شمار می‌رفت کسانی که از نزدیک مؤسس حوزه علمیه قم را دیده بودند، این خصلت را در زنده یاد حائری نیز مشاهده می‌کردند و آن‌هم دوری از ریا بود.
وی با اشاره به دلایل تأسیس حوزۀ علمیۀ قم اظهار کرد: کسانی که شیخ عبدالکریم حائری را می‌شناختند بر این باور بودند که هر فضائلی که در او بود دوری از ریا را با خود همراه داشت. ما هرچه از وی شنیدیم فضائلش در همین اصل خلاصه می‌شد. بنابراین تحولاتی که در زندگی عبدالحسین حائری نیز روی داد، ناشی از همین مسأله بود. وی همواره در زندگی خود از ریا پرهیز می‌کرد. ظاهراً در اسنادی که در خانواده ما موجود است فلسفه وجودی حوزۀ علمیۀ قم نیز از این اصل ناشی می‌شود و گرنه در غیر این صورت باید از خودمان بپرسیم با وجود حوزۀ علمیه مشهد و نجف، دایر کردن یک حوزۀ دیگر چه ضرورتی داشت؟
محقق داماد دربارۀ سندی مبنی بر دلیل تأسیس حوزۀ علمیۀ قم عنوان کرد: سندی در خانواده ما وجود دارد و این سند نامه ای است که در آن زنده‌یاد میرزای شیرازی کوچک به عبدالکریم حائری یزدی می‌نویسد: «بنده پیر شدم و دارم می‌میرم شما در حوزۀ نجف مقلدانی داری چرا بازنمی‌گردی؟» وی در جواب می‌نویسد: «بنده وضع ایران را رو به تباهی می‌بینم و برای نجات از این تباهی راهی جز تاسیس یک حوزه فرهنگی نمی‌بینم.» وی به دنبال مکان تاسیس این حوزه می‌گردد و بعدا قم را انتخاب می‌کند.» آن تباهی و فسادی که در این نامه آمده این پرسش را ایجاد می‌کند که وی چه چیزی را مشاهده کرده که از آن به تباهی مردم ایران تعبیر می‌کند.
وی افزود: استباط بنده این است که این زمانی است که مدت زیادی از اعدام شیخ فضل‌الله نوری نمی‌گذرد وضع ایران این طور بوده که متدینان سنتی ناراحت بودند که یک مرجع تقلید بزرگی اعدام شود! عده‌ای از روشنفکران نیز از سنت گرایان انتقاد می‌کردند که آنها مانع ترقی هستند. اشعار آن زمان نیز کاملاً نشان دهندۀ همین است که آنها روحانیت را مانع پیشرفت کشور تلقی می‌کردند.
محقق داماد با شرح وضعیت روحانیت در ایران اواخر قاجار گفت: سنت‌گرایان هم در پاسخ به انتقادهای روشنفکران می‌گفتند ببینید نتیجه مشروطه‌خواهی شما این شد که شخصیت بزرگی مانند شیخ فضل‌الله اعدام شد. وی مجتهد بزرگی بود. چند سخنی که به نام آخوند خراسانی ثبت شده، پس از انتشار آثار شیخ‌فضل‌الله معلوم شد که سخنان شیخ است. از جمله در بررسی‌های بنده مشخص شده که یک نظریه آخوند در مبحث مشتق که وی به آن بسیار تفاخر می‌کند، از آن شیخ است. با این همه تعبیر ما از اجتماع مرکب چنین برمی‌آید که در آن زمان روحانیت در انزوا بوده است.
وی در پایان اظهار کرد: تأسیس حوزۀ علمیۀ قم برای تغییر در این شرایط بود. حوزه‌ای که در مرتبه نخست وظیفه‌اش تحصیل علم، تحقیق و دانش و در گام دوم تربیت و تهذیب اخلاق و دوری از ریا، فاصله گرفتن از تظاهر باشد و بسیار فلسفۀ خوبی بوده تا یک گروهی تربیت شوند تا مردم عملاً سمبل‌های اخلاق را به عنوان اسوۀ اخلاقی مشاهده کنند.
در ادامۀ این نشست سید علیرضا میرعلی نقی، مورخ، محقق و پژوهشگر و از شاگردان استاد عبدالحسین حائری با اشاره به خدمات استاد حائری در جهت آموزش جوانان گفت: درگذشت استاد حائری از غم انگیزترین اتفاقات زندگی من بود. اگر من امروز در این راه قدم می زنم موج محبت و انسانیت ایشان بود. در طول سالهای 60 تا 72 من به خدمت ایشان رسیدم. در آن زمان در دسترس قرار دادن نسخه های خطی به یک نوجوان تا حد زیادی غریب بود و برای ایشان هم این کار خالی از مخاطره نبود و به خاطر همین کار هم بازخواست شده بود.
وی افزود: من دوازده سال به طور مدارم هر هفته سه روز در خدمت استاد به سر بردم . این ساعات بهترین ساعات زندگی من بود و پیش از آن هرچه بود بچگی بود و پس از آن دردسر. یادش همواره با من است.
حجت الاسلام والمسلمین سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس اسبق کتابخانۀ مجلس نیز در این نشست گفت: از آنچه از خاطرات دوستان دربارۀ استاد حائری می شنویم یک نقطۀ مشترک وجود دارد و آن اخلاق مداری عالمانۀ ایشان است. تواضع ایشان را همه می دانند. کارکنان کتابخانۀ مجلس همه استاد حائری را دوست داشتند. بعضی از عزیزان جزو وظایف خود می دانستند فشار خون استاد حائری را بگیرند. نوع برخورد کارکنان با استاد نشان دهندۀ عشق و علاقه به ایشان بود.
حجت الاسلام و المسلمین احمدی ابهری خدمات استاد حائری را تلاقی دو عصر کتابخانۀ سنتی و مدرن دانست و گفت: باید اینجا یادآور شویم که استاد حائری درچه زمانی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی فعالیت می‌کرد؟ زمانی که هنگام تلاقی کتابخانه‌های مدرن با سنتی بود. از طرفی باید به نوع رفتار کتابداران سنتی با مراجعان نسخ خطی اشاره کرد. این رفتار به گونه‌ای بود که در همۀ کتابخانه های ایران دسترسی محققان به نسخ خطی به ویژه نسخ خطی نفیس و منحصر به فرد دشوار بود. کسی تصورش را نمی‌کرد که بتوان به این منابع گرانبها دسترسی پیدا کرد. در این همین روزها، جوان‌های تحصیل کرده کتابداری به کتابخانه می‌آمدند و همکار حائری شده بودند. حائری از نسلی بود که همۀ هم‌وغمش نگهداری منابع علمی و به ویژه نسخه‌های خطی به شکل مطلوب بود. از آن سو نسل جدید که دیدگاه‌های دانشمندان و کتابداران جدید را خوانده بودند و تنها دغدغۀ آنها تسهیل دسترسی مراجعان به نسخه‌های خطی بود.
رئیس اسبق کتابخانه مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در برخی کتابخانه‌ها میان این دو نسل برخوردهای تندی صورت می‌گرفت در حالی که ما این وضعیت را نداشتیم. در کتابخانه مجلس کارهایی انجام شد و تغییراتی صورت گرفت که هر فرد دیگری جز استاد حائری بود معلوم نبود چه اتفاقی می‌افتاد. در این کتابخانه‌ها دست به ساخت و ساز زدیم و در پی این فعالیت‌ها مخزن نسخ خطی را جابه جا کردیم. هیچ کتابدار سنتی و حتی برخی کتابدارن جدید نیز جابه‌جایی مخازن را نمی‌پذیرفتند. برای استاد بسیار دشوار بود که نظاره‌گر انتقال نسخه‌های خطی از سوی چند کارگر باشد. با این همه با سعۀ صدر این مسائل را تحمل می‌کردند.
رئیس اسبق کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: زمانی که نخستین دورۀ آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی را برگزار کردیم همه به این نتیجه رسیدیم باید از استاد حائری قدردانی کنیم. ایشان حاضر به پذیرش این موضوع نبودند و در نهایت من به ایشان گفتم: «شما کار خودتان را بکنید ما هم کار خودمان را می کنیم». درس بزرگی که استاد حائری برای ما داشتند اخلاق مداری در حین عمل به وظایف علمی بود.
مراسم نکوداشت زنده یاد استاد عبدالحسین حائری روز چهارشنبه 11 شهریور از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ خانۀ کتاب برگزار شد.