میراث مکتوب – بزرگداشت استاد عبدالحسین حائری از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ خانۀ کتاب با حضور پژوهشگران (در دو بخش) عصر روز چهارشنبه در باغ زیبا برگزار شد.
در ابتدای این مراسم دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب ضمن خوشامدگویی به حاضران در نشست گفت: استاد حائری سالها تلاش زیادی در راه شناخت فرهنگ کشور، معرفی و استخراج گنجینه های ارزشمند فرهنگ و تمدن اسلام کرد.
در بخش نخست نشست که دکتر نوش آفرین انصاری مدیریت آن را بر عهده داشت، سید علی آل داوود به بیان خاطرات خود با مرحوم استاد عبدالحسین حائری اشاره کرد و گفت: سه سال پیش از انقلاب استاد عبدالحسین حائری به ریاست کتابخانۀ مجلس برگزیده شد، اما او از سالها قبل مسئولیت بخش خطی این کتابخانه را بر عهده داشت. بخش خطی همواره قلب تپندۀ کتابخانۀ مجلس یعنی از ابتدای تأسیس آن بوده است زیرا بنیانگذاران کتابخانه از همان آغاز یعنی از سال 1302 شمسی به درستی به اهمیت نسخ خطی پی برده و آنها را مهم ترین منبع و مأخذ برای تدوین تاریخ جامع ایران و تاریخ فرهنگ ایران در تمام ابعاد و زمینه ها می دانستند.
روزی که حائری از قم به تهران آمد و با ترک کسوت روحانیت و پس از کوتاه زمانی کار در بازار، در کتابخانۀ مجلس به کار پرداخت کسی تصور نمی کرد دوران اشتغال این جوان فاضل قم درس خوانده و به درجۀ اجتهاد رسیده بیش از 50 سال در کتابخانۀ مجلس به طول خواهد انجامید.
حائری از همان روزهای نخستین کار در کتابخانۀ مجلس بیش از هر کار به شناسایی نسخه های خطی ناشناخته پرداخت و این کار را با چنان صبر و حوصله ای ادامه داد که صبر همگان را به سر آورد. او روزها و ماه هاو در مواردی سالها می کوشید مشکلات یک نسخۀ ناشناخته را گشوده و آن را به کتابشناسان و محققان معرفی کند. تأملات وی در این موارد البته همواره انتقادات زیادی را متوجه او ساخته است.
انتقادی که اکنون می توان به او داشت این است که حداقل می بایست موجودی نسخ خطی کتابخانه را به صورت فهرستواره تهیه و تدارک دیده و در اختیار علاقه مندان قرار دهد تا دیگران بتوانند بر اساس آن موضوع تحقیقات و پژوهش های خود را معین کرده و از منابع مذکور استفاده نمایند. اما حایری مخالف تهیۀ این فهرستواره بود و عقیده داشت ماحصل این کار عجولانه وارد شدن اشتباهات متعدد در اسامی کتب و نام مؤلف آنهاست و مضار آنها بیش از فواید آن است.
وی افزود: حائری را در سالهای پس از انقلاب به ضمت در ارائۀ کتب خطی به خواستاران و مراجعه کنندگان معرفی کرده اند. من خود سالیان متمادی با آن روانشاد دوستی و معاشرت مداروم داشته ام و از محضر او بهره برده ام . سالیان از سالهای قبل از انقلاب و حداقل از سال 1349 که به کتابخانۀ مجلس آمد و شد پیدا کرد. در ان ادوار رفتار حائری و طالبان نسخه های خطی همواره توأم با مهربانی و راهنمایی و معرفی نسخه ها بود. در ادوار پس از انقلاب اکثر قریب به اتفاق جویندگان و خواستاران نسخ خطی، محققان و کسانی بودند که با نسخه آشنایی کافی داشته و می دانستند چگونه باید از نسخۀ مزبور که ارزنده است و ارزش هنری دارد استفاده کرد به گونه ای که به آن آسیب نرسد.
بعد از انقلاب هرچه جلوتر آمدیم گروه خواستاران نسخه های خطی سیل وار فزونی یافت. آنهم اکثر کسانی که حتی تا زمان مراجعه به کتابخانه نامی از نسخۀ خطی نشنیده و صرفاً برای ارائۀ تکالیف درسی دانشگاهی و تدارک پایان نامه با کمالی عجله قصد استفاده از نسخه ها را داشتند. این سیل خروشان نسخه جویان را وادار کرد در این زمینه سخت گیری کند. سخت گیری که به نظر این جانب و کتابداران در آن سالها باید شیوۀ مرضیۀ هر گنجینۀ نسخۀ خطی قرار گیرد. در غیر این صورت ممکن بود نسخه ها در اثر عدم آشنایی مراجعان خسارت و یا از بین برود. در مقابل حائری از راهنمایی محققان واقعی و دانشجویان جوان به هیچ وجه ابا نداشت، بلکه ساعت ها با آنان به مباحثه می پرداخت و روش تحقیق و آئین مقاله نویسی و پایان نامه نویسی را به آنان آموزش می داد.
در ادامۀ این نشست منوچهر صدوقی سها دربارۀ خدمات علمی شیخ عبدالکریم حائری سخن گفت.
سپس دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در این نشست ضمن قدردانی از مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ خانۀ کتاب در برگزاری نشست گفت: در میان دوستانی که در این مجلس حضور دارند قدیمی ترین کسی که با مرحوم حائری مشحور بوده است، من هستم. در سال 1367 که در کنار مرحوم ادیب نیشابوری درس بخوانم ایشان بسیاری از کتاب ها را به من معرفی می کردند که من اسامی برخی از آنها را نشنیده بودم و برای اینکه کتاب ها را پیدا کنم به کتابخانه های مختلف می رفتم. پس از آن به دلیل اینکه به ادامۀ تحصیل در رشتۀ فلسفه علاقه مند بودم و در مشهد فرصت خواندن این رشته فراهم نبود به تهران آمدم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: زمانی که برای یافتن کتاب های مورد نظرم در کتابخانۀ مجلس عضو شدم دیدم شخص معممی هر روز در کتابخانه بین مخزن و سالن مطالعه تردد می کند و بعدها که با او آشنا شدم، متوجه شدم این فرد عبدالحسین حائری نام دارد. از همان زمان دوستی ما آغاز شد و بعدها به تناوب ایشان را می دیدم و در سال 1339 که مرحوم علی اصغر حکمت عهده دار انتشار تفسیر کشف الاسرار شد هر جلد را به یکی از دانشجویان محول کرد و من جلد هشتم را به انجام رساندم و مرحوم حائری نیز یکی از مجلدات را عهده دار شد. این گونه بود که ما هر دو هفته در منزل مرحوم حکمت جمع می شدیم و گزارش کار می دادیم.
در سال 1334 من به کانادا رفتم و سه سال به تدریس علم کلام اسلامی و مطالعات شیعی پرداختم . در این مدت مرحوم عبدالهادی حائری برای اخذ دکتری به آنجا آمده بود. ایشان نیز بسیار اهل فضل بودند. این خانواده همه اهل علم بودند؛ از مرحوم عبدالکریم حائری یزدی که مؤسس حوزۀ علمیه بودند تا مرحوم عبدالحسین حائری که مشخصاً در زمینۀ کتابشناسی، نسخه شناسی و فهرست نویسی کار کردند.
دکتر محقق در پایان با تأکید بر اینکه قدر دانشمندان در زمان حیاتشان باید شناخته شود، گفت: باید این گونه افراد تا زمانی که در قید حیات هستند قدرشان دانسته شود. متأسفانه وقتی از دنیا می روند به یاد می آوریم چه گوهری از دست داده ایم.
دکتر نوش آفرین انصاری نیز در پایان این نشست به خدمات استاد حائری در زمینۀ کتابشناسی اشاره کرد و افزود: در سال 1350 مدیریت گروه آموزشی تازه تأسیس کتابداری در دانشگاه تهران به من سپرده شد . بنابر این شد که نخستین برنامۀ بومی برای دورۀ کارشناسی ارشد نوشته شود و نگاه آمریکایی بر رشتۀ به نگاه ایرانی تبدیل شود.
با این دستورالعمل سراغ استادان بزرگ رفتم. در مجموع همۀ بحرمان که در کوزه جای نمی گرفتند. با دقت به محضر استاد عبدالحسین حائری رسیدم. سالها بعد از ایشان در مورد آموزش نسخ درسها آموختم.واژه ها مشوق و مهرآمیز چشمان نافذ و مجذوب و شاید هم نامی با پدرم باعث شد فضای گرم و صمیمی میان ما پدید آید.
دکتر انصاری ادامه داد: استاد حائری به عنوان نماد مدرنیته برای نخستین بار در کتابخانۀ مجلس به کار گرفته شد. استاد حائری دانشمند بود، عارف بود و از آموزش به دیگران دریغ نداشت. نگاهش و کلامش مهرآمیز و مشوق بود و عشقش این بود در کتابخانه کار کند.
مشروح سخنرانی های این نشست به زودی بر روی وب سایت مرکز پژوهشی میراث مکتوب قرار خواهد گرفت.