میراث مکتوب- کتاب «شمایل‌نگاری مذهبی در هنر قاجار» نوشته علیرضا بهارلو در تهران توسط نشر دانیار به سال 1403 با 132 صفحه مصور منتشر شده و در کتابخانه ایرانشناسی مجلس به شماره ثبت 81335 نگهداری می‌شود.
یکی از شاخص‌ترین باورهای دینی که اکنون نیز در جامعه ایران شایع است کاربرد شمایل نگاری است که ریشه در مذهب تشیع دارد. پادشاهان قاجار برای قوی ساختن و استحکام بخشیدن پایه های حکومتی خود از اعتقادات مردم شیعه بهره می بردند. در این رابطه از «تصویر» به عنوان مهمترین عامل پویا برای تبادل اندیشه و جاذبه های عقیدتی برای توده عموم مردم که از سواد و علوم جدید بی بهره بودند جذاب و اثر گذار جلوه داده اند. در نتیجه تصویرگری مذهبی و شمایل نگاری به ویژه از ائمه اطهار، از ابتدا در دوره قاجار رونق بیشتری یافت و موضوع در حد بی‌سابقه ای رشد یافت و به عنوان باورهای دینی در جامعه ایران به ویژه در ایام و اعیاد به شدّت مورد استقبال افراد جامعه قرار گرفت. هنرمندان توانستند با شگرد هنری خود شمایل و تصاویری ترسیم کنند که یادآور چهره هایی از امامان و معصومین علیه السلام باشد.
هنرمندان دینی با استفاده از عقاید و ارادت هایی که به امامان داشتند مورد تفقد قرار می‌دادند و بیشتر به امامانی که نزد مردم از مظلومیت و شجاعت شهرت بیشتری داشتند شمایل آنها را براساس توصیف و خصوصیات و جاذبه‌ای که داشتند ترسیم می‌کردند. ازجمله: شمایلی از حضرت علی(ع) و یا وقایع عاشورا، شمایلی از حضرت محمد(ص) و شمایل های مختلفی از امام رضا(ع) تصاویری منتشر ساخته اند که هم اکنون نیز ادامه دارد.
شناخت و درک صحیح هنر هر دوره ی تاریخی مستلزم بررسی و پژوهش گسترده ای است که با زمینه های فرهنگی، جامعه شناسی و اجتماعی و مذهبی آن دوره تنیده شده است. بر همین اساس پژوهش گسترده توسط دکتر علیرضا بهارلو با مراجعه به منابع تاریخی مانند سفرنامه ها، اسناد و مدارک و مجموعه های دینی و آثار به جای مانده برروی بناهای قدیمی، به ارزیابی جایگاه «هنرهای مذهبی شمایلی» در چارچوب هنر عامه و عوامل شکوفایی این آثار و تحلیل زیبایی شناسی آنها پرداخته و درنهایت در قالب کتاب منتشر شده است.نویسنده در کتاب خود موضوع شمایل ها را به چهار دسته: 1- شمایل پیامبران و انبیاء. 2- شمایل امامان و بزرگان شیعه 3- شمایل علما 4- شمایل عرفا و سایر شخصیت ها تقسیم بندی کرده است.
کتاب «شمایل نگاری مذهبی در هنر قاجار» در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول درباره مقدمات و مفاهیم و مشروعیت دینی و سیاسی است. فصل دوم: موضع شناسی هنر قاجار و هنرهای عامیانه . فصل سوم: جریان های همسو با شمایل نگاری مذهبی. فصل چهارم: رسالت کاربردی شمایل ها و اقسام آنها. در انتها نویسنده نتیجه‌گیری و کتاب با کتابنامه خاتمه می‌یابد. کتاب دارای 356 تصویر رنگی است. قطع کتاب رقعی و تمام صفحات کتاب گلاسه است. کتاب شمایل نگاری برای مطالعه هنرمندان مذهبی و پرده‌خوانان و پژوهشگران هنر دینی نقش مؤثری خواهد داشت.
تهیه و تنظیم: دکتر رضا احمدی زمانی (کارشناس کتابخانه ایرانشناسی مجلس)
منبع: کتابخانه مجلس