میراث مکتوب- ششمین نشست ارائه یافته‌های طرح‌های پژوهشی اعضای هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران با عنوان «مقایسه سه دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سده هفده میلادی در اروپا» به صورت مجازی برگزار شد.
علی محمد طرفداری عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و دبیر این نشست تخصصی در ابتدا با بیان مقدمه‌ای درباره تاریخ و چگونگی تدوین کتاب‌های دستور زبان فارسی در کشورهای اروپایی، گفت: به دلیل گستردگی و اهمیت زبان فارسی در جهان اسلام و جهان شرق طی قرن‌های متمادی، اروپاییانی که به خصوص پس از عصر اکتشافات جغرافیایی و دریایی وارد جهان اسلام و شرق شدند، به سرعت متوجه اهمیت زبان فارسی در این خطه پهناور جهان و در سرزمین‌های وسیع و گسترده‌ای همچون شبه قاره هند شده، و در صدد برآمدند تا از جمله برای شناخت و سلطه بر این منطقه از کره ارض، زبان فارسی را مورد مطالعه و شناسایی قرار دهند. به ویژه آن که زبان فارسی در شبه قاره بس پهناور هند، به عنوان مهمترین سرزمین مد نظر اروپاییان، از غنا و نفوذ قابل توجهی برخوردار بود، و به همین دلیل بسیاری از فرهنگ‌های زبان فارسی در این منطقه تدوین و نگارش یافتند.
طرفداری در ادامه افزود: در حال حاضر بعضی از آثار و مواریث ارزشمند این تلاش‌های علمی اروپاییان در سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نگه‌داری می‌شود که متاسفانه تاکنون چندان مورد مطالعه و پژوهش استادان و محققان ایرانی قرار نگرفته‌اند. همین امر موجب شد تا گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در صدد برآید تا با اختصاص بخشی از توان علمی اعضای خود بدین مواریث توجه نشان داده و مهمترین آنها از مجموعه ذخایر محفوظ در کتابخانه ملّی را مورد مطالعه و تحقیق قرار دهد که طرح مورد بحث از نتایج این تلاش‌ها است.
طرفداری در خاتمه اظهار امیدواری کرد که نتایج این تحقیق و سایر پژوهش‌های مشابه اعضای گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی از سوی انتشارات سازمان منتشر شده و در اختیار جامعه علمی کشور و جهان قرار گیرند.
در ادامه فرح زاهدی مجری طرح پژوهشی «مقایسه سه دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سده هفده میلادی در اروپا» و عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، انگیزه انجام این پژوهش را مغفول ماندن نخستین دستور زبان فارسی نوشته‌شده به زبان لاتین در بخش نفایس کتابخانه ملّی ایران و ضرورت پرداخت به ارزش‌های پژوهشی عنوان کرد.
وی در همین زمینه گفت: زبان فارسی شالوده ملیت، سند هویت و تشخص همه ایرانیان است، ضمن آن که در واقع پژوهش‌های ایرانشناسی سنجش نظرات و دیدگاه‌ها و پژوهش‌های محققان غیر ایرانی درباره فرهنگ و دین و زبان و تاریخ و… ایران است. مهمترین عوامل علاقه اروپاییان به زبان فارسی وجود دستنوشته‌های بی‌شمار به زبان فارسی در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های اروپا و به‌کار گرفته‌شدن زبان فارسی به عنوان زبان سیاسی و بازرگانی از دوران صفویه، فعالیت‌های تبلیغی روحانیان مسیحی در ایران و درک تمایزات آوایی و صرفی- نحوی زبان فارسی از عربی و ترکی علی رغم اشتراکات آن در خط (= خط عربی) است
این عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران همچنین درباره دستورنویسی فارسی از چهار منظر تاریخی، مستقل و غیرمستقل، نگارش به زبان فارسی یا غیر فارسی، تدوین در ایران و یا دیگر زبان ها نیز توضیحاتی ارائه کرد و به معرفی و مقایسه سه دستور زبان‌فارسی در سده هفده میلادی پرداخت و بیان کرد: در اروپا دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سال ۱۶۳۹ میلادی اثر لودویکو دیو هلندی؛ دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سال ۱۶۴۹ میلادی اثر جان گریوز انگلیسی و دستور زبان فارسی نگاشته‌شده به زبان لاتین در سال ۱۶۶۱ میلادی اثر اینیاتزیو دی بوده است.
وی در بیان مقایسه سه دستور زبان توضیح داد: هر سه اثر از الگوی دستورنویسی لاتینی در ساخت اسم و فعل تأثیر پذیرفته‌اند. دگرگونی آواها و هجاها از طریق «افزایش، جایگزینی، کوتاه شدگی» و به کار گرفتن اصطلاحاتی همچون «شناسه صرفی، هجای آغازی، هجای پایانی» نفوذ و تأثر دستورنویسی لاتینی را در تدوین دستور زبان‌های فارسی فوق نشان می‌دهند. از سوی دیگر تأثیرپذیری از الگوی دستورنویسی عبری و عربی همچون به کارگیری مفهوم «آغازین برای ماده/ ریشه» و واکاوی جامع ضمیر شخصی متصل و منفصل فارسی در قیاس با عربی و عبری بخش دیگر این سنجش است.
فرح زاهدی در بیان یافته‌های این طرح پژوهشی به فهرستی از اصطلاحات متفاوت لاتینی به کار رفته در دستور زبان‌های یاد شده در مقوله «وندها، پیشوندهای فعلی، ادات نفی فعل، شناسه‌های فعل»، الفبا و نویسه‌های خطی به کار گرفته شده در سه دستور زبان یادشده و سنجش آنها با یکدیگر، شیوه‌های متفاوت آوانویسی واژگان فارسی اشاره کرد و گفت: بر اساس همین آوانویسی‌ها، مجری طرح دستنامه‌ای برای بخش پردازش سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تهیه کرده است.
در پایان این نشست تخصصی، ویژگی‌های ساختاری هر سه دستور زبان در بخش‌های مختلف از جمله در مقوله اسم و فعل و صفت و ضمیر و عدد و قید و ادات بیان و با یکدیگر مقایسه شد.
در ادامه ناظر طرح دکتر منشی‌زاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره ضرورت انجام این نوع پژوهش‌ها توسط پژوهشگران سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران یادآورشد: با توجه به اینکه پژوهشگرانِ سازمان دسترسی و شناخت نسبت به منابع دارند، این گونه پژوهش‌ها از منظر اصطلاح‌شناسی، گونه‌شناسی خط فارسی، لهجه‌ها و گویش‌های ایرانی کمک شایسته‌ای به دانش زبان شناسی ایرانی خواهد کرد و پژوهش کنونی یکی از نخستین گام‌هایی است که در این راه برداشته شده است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه ملی