میراث مکتوب – نشست معرفی دو کتاب «جمهوری ونیز و ایران» و «سفرنامه میکله ممبره» با سخنرانی پروفسور کارلو چرتی (رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا و استاد دانشگاه رم)، الهام ملک‌زاده (عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، ساسان طهماسبی (عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور) و محسن جعفری مذهب (عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران) همزمان با هفته فرهنگی ایتالیا در ایران، یکشنبه (27 مهرماه) در اندیشگاه تالار اجتماعات کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
ونیز و اصفهان در اوج افتخار و شکوفایی
پروفسور کارلو چرتی در این نشست گفت: امروز درباره دو اثر مکتوب به جای مانده از دو شخصیت که تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند صحبت خواهیم کرد. یکی از شخصیت‌های مورد نظر در قرن 16 میلادی یعنی در قرنی که ونیز و اصفهان در اوج افتخار و شکوفایی بودند می‌زیسته و دیگری در قرن 19 میلادی یعنی زمانی که دو ملت ایران و ایتالیا مشغول بازسازی هویت ملی خویش بودند زندگی می‌کرده است.
این استاد دانشگاه رم افزود: Michele Memberè در قبرس از خانواده‌ای ونیزی و آن‌چنان که از بخشی از کتاب وی تحت عنوان «گزارش مأموریت در ایران» برمی‌آید احتمالا ًبه سال 1509 دیده به جهان گشود. چرا که در این بخش از کتاب نویسنده اظهار میکند که در زمان دریافت حکم مأموریت (سال 1539) 30 سال داشته است. در ماه اکتبر سال 1537 میلادی، شورای 10 نفره از حکومت قبرس درخواست کرد تا شخصی را به عنوان سفیر، به منظور تسلیم تعدادی نامه به پادشاه ایران و انجام مذاکرات برای ائتلاف‌ها با ونیزی‌ها علیه عثمانی روانۀ آن سرزمین کند.
رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران عنوان کرد: مدت زمان زیادی صرف یافتن داوطلب شد. با وجود این‌که خود Memberè توضیح می‌دهد که در ماه فوریه سال 1538 برای عزیمت مأموریت اعلام آمادگی کرده بود اما نامش تنها پس از ماه اوت به شورای 10 نفره اعلام شد. Memberè در بهار سال 1539 عازم ازمیر شد و در اواسط تابستان به شهر مرند، اقامتگاه تابستانی شاه و درباریان رسید. در ماه سپتامبر پس از این‌که پادشاه صفوی وی را به حضور پذیرفت او نخستین پاسخ به نامه دوجه ونیز را در تاریخ 14 همان ماه دریافت کرد.
چرتی ادامه داد: Memberè مذاکرات خود را به مدت یک سال تا تابستان سال 1540 ادامه داد تا این‌که به پادشاه صفوی خبر رسید که دولت ونیز به طور همزمان، برای عقد یک قرارداد صلح، با سلطان سلیمان اول عثمانی در حال توافق است. این زمانی بود که Memberè مجبور شد ایران را با عجله ترک کند. وی ابتدا به مدد نامه‌های جعلی پادشاه در اصفهان پناه گرفت سپس خود را به دریا رسانده و سوار بر کشتی پرتغالی در تابستان سال 1541 به لیسبون رسید. از همان‌جا در تاریخ 31 اوت گزارش مأموریت خود و شکست مذاکرات را به ونیز ارسال کرد.
پیه مونتسه خواهان یک نسخه فارسی سفرنامه میکله ممبره
محسن جعفری‌مذهب درباره سابقه چاپ «سفرنامه میکله ممبره» عنوان کرد: چند سال پیش یک پیشنهاد به کتابخانه ملی داده شد که این سفرنامه از سوی جرج ردا، استاد ایرانشناس اتریشی با افزودن تعدادی اسناد، ترجمه مجدد و استفاده از برخی مطالب نسخه چاپ شده «سفرنامه میکله ممبره» انجام شود که این طرح پیش نرفت. البته قرار شد یک مترجم آگاه به زبان ایتالیایی ترجمه مجدد کتاب را نیز انجام دهد که فعلا این مهم انجام نشده است. اگرچه ما همچنان دنبال این پروژه هستیم.
وی اظهار کرد: یک ترجمۀ انگلیسی از کتاب سفرنامه میکله ممبره از سوی دکتر مرتون چاپ شد علاوه بر آن پروفسور چرتی یک کپی از ترجمه ایتالیایی سفرنامه به من داد که این کپی چاپ نخست سفرنامۀ ممبره بود و آقای مرتون با آنجلو میکله پیه مونتسه، ایرانشناس ایتالیایی همکاری داشت و این نسخه‌ای که به ما رسیده حاوی اطلاعات بیشتری بود که من یک معرفی از آن را در سال 82 در کتاب ماه تاریخ و جغرافیا منتشر کردم.
جعفری‌مذهب در پایان سخنانش اعلام کرد: سفرنامۀ میکله ممبره چندتا پیوست دارد از جمله این‌که پیه مونتسه خواهان یک نسخۀ فارسی این سفرنامه شده است که آقای ساسان طهماسبی این نسخه را امضا کرد و قرار است از سوی کارلو چرتی به وی اهدا شود. همچنین دکتر محمود جعفری‌دهقی نیز یک نسخه از کتاب را در زمان تحصیل در لندن دریافت کرد که متاسفانه به علت وسواس زیادی که در ترجمه کتاب داشت موفق به ترجمه به موقع آن نشد و بعدها متوجه شد که کتاب ترجمه شده است.
مظفرالدین شاه سفرنامه میکله را از ایتالیا به کاخ گلستان آورد
در ادامۀ این مراسم دکتر الهام ملک‌زاده درباره چگونگی ترجمۀ رساله سفرنامه میکله ممبره گفت: این کتاب 15 سال پیش از سوی بنده تصحیح شد و انجام این تصحیح که نسخه آن در کاخ گلستان نگهداری می‌شود از طریق مراجعاتی بود که به این کاخ به دلیل بهره‌مندی مجموع اسناد و نسخه‌های خطی کمیاب صورت گرفت. هرچند در آن زمان مراجعه به کاخ گلستان برای استفاده از نسخه‌های خطی چندان رواج نداشت.
وی بیان کرد: در آن زمان استادم دکتر عبدالحسین نوایی کتاب سه جلدی تاریخ ایران و جهان را تألیف کرده بود؛ مجموعه‌ای که به روابط خارجی ایران از مغول تا قاجار پرداخته بود و من با مطالعه این کتاب که مبتنی بر سفرنامه‌ها و اسناد بود اطلاعات بسیار مهمی را کسب کردم. بنابراین زمانی که رساله سفرنامه را به دکتر نشان دادم به عنوان منبعی بود که اطلاعات تکمیلی برای مجموعه تاریخ ایران و جهان داشت. نسخۀ رسالۀ سفرنامه میکله از سوی شاهان قاجار(مظفرالدین شاه)در سفر به ایتالیا زمانی که موج ترجمه آثار فاخر خارجی در ایران رونق گرفته بود به ایران و به کتابخانۀ کاخ گلستان منتقل شد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: 4 سال طول کشید تا کتاب سفرنامۀ میکله ممبره منتشر شد. نخست قرار بود کتاب از سوی مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها منتشر شود اما پس از یک‌سال و نیم پاسخی نگرفتیم و کتاب را به انتشارات دانشگاه آزاد واحد شهر ری (که در آن زمان عضو هیات علمی آن بودم) سپردیم. اما در زمان حروفچینی و صفحه‌بندی کتاب حضور نداشتیم و این امر موجب شد تا کتاب با کیفیت مناسبی منتشر نشود. من در تصحیح کتاب اطلاعاتی را در پانویس هر صفحه اضافه کردم. برخی اغلاط تاریخی را نیز تصحیح کردم و مابه ازای لاتین اسامی را در پانویس کتاب گنجاندم.
سفرنامه ممبره اطلاعات دقیقی از دربار شاه طهماسب دارد
دکتر ساسان طهماسبی در ادامه نشست گفت: میکله ممبره به عنوان یک پیک و قاصد فرستاده به دربار ایران بود که هدفش ارائه یک نامه به شاه طهماسب صفوی بود که در آن نامه شاه ایران به ضدیت با امپراطوری عثمانی تشویق شده بود. اما سفر وی طولانی شد و مشکلات زیادی را در این سفر طولانی متحمل شد. مشکلاتی که فرستاده ونیز متحمل می‌شود گویای این است که برقراری ارتباط ونیز با ایران بسیار دشوار بوده است.
وی بیان کرد: اطلاعات کتاب بسیار ارزشمند و حاوی نکات بسیار جالب از روابط سیاسی و اقتصادی ایران عصر صفوی است که البته حجم مطالب آن بسیار اندک است و با ادبیات بسیار ساده نوشته شده است و من هم سعی کردم در ترجمۀ کتاب امانتدار باشم و سفرنامه را به همان نثر ساده ترجمه کنم.
طهماسبی در ادامه افزود: از جمله نکات مهم این سفرنامه موارد با ارزشی دربارۀ روابط ایران و ونیز و مشکلات این رابطه عنوان شده که بسیار قابل تامل است. ضمن این‌که اطلاعاتی که ممبره از ایران به ما می‌دهد در کمتر کتابی می‌توان پیدا کرد. وی اطلاعاتی از وضعیت مذهبی ایران در دوره صفویه، پدیده موعودگرایی در دوره شاه طهماسب را منعکس میکند که البته آگاهی‌ها بسیار ناکافی است.
وی عنوان کرد: کتاب اطلاعاتی درباره مراسم اجتماعی به ما می‌دهد. همچنین جزئیاتی از اشخاص دربار صفوی و خانواده آنها به ما می‌دهد که در تاریخ‌نگاری ایرانی کمتر دیده می‌شود. ممبره سفرش را از شمال ایران آغاز و از طریق شیراز و بندر گمبرون از ایران خارج می‌شود که در این مسیر درباره بندر هرمز توضیحات تفصیلی را ارائه می‌دهد.
معرفی دو کتاب جمهوری ونیز و ایران و سفرنامۀ میکله ممبره با همکاری «مرکز پژوهشی میراث مکتوب»، «شبکه انجمن‌های دوستی ایران با سایر کشورها»، «سرای ایران‌شناسی»، «انجمن دوستداران فرهنگ ایران و ایتالیا» و انتشارات «بهتا پژوهش» در اندیشگاه تالار اجتماعات کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
منبع: ایبنا