میراث مکتوب- آیین گرامیداشت سی‌سال تلاش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب (۱۳۷۲–۱۴۰۲) با حضور چهره‌های برجستۀ علمی و فرهنگی کشور، پژوهشگران و علاقه‌مندان میراث مکتوب، روز چهارشنبه ۱۶ اسفندماه ۱۴۰۲، در تالار پژوهشکده فرهنگ و هنر و معماری برگزار شد.
در این مراسم که با پخش قرآن و سرود ملی آغاز شد، پس از خوشامدگویی مجری برنامه، احسان‌الله شکراللهی، از موسیقی میراث مکتوب رونمایی شد. این قطعه با خوانندگی غلامرضا رضایی، آهنگسازی پیروز ارجمند، تنظیم مهران اکرمی، و با شعری از سیدعلی موسوی گرمارودی تهیه شده است.
نخستین سخنران این جلسه محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بود که در ابتدا گفت: ایام انتهایی ماه شعبان با رحمت و نورانیت طی می‌شود انشاءالله همه با کارنامه‌ای از خیرات و مبرات آماده ورود به ماه مهمانی خدا شویم و مهمانان شایسته‌ای باشیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه با تشکر از همتی که برای جشن گرفتن سی‌سالگی میراث مکتوب صورت گرفته، گفت: ارزیابی من از روند کار این مجموعه منحصر به فرد به دلایل متعدد کاملا مثبت است. مهم‌ترین نتیجه این مجموعه گرامیداشت، پاسداشت و احیا و ترویج تراث ارزشمند ایران بزرگ فرهنگی ماست.
محمدمهدی اسماعیلی ادامه داد: ما به شدت نیازمند بازشناسی این مقوله هستیم. امروز مرزهای سیاسی ممکن است برخی حواشی و دلخوری‌ها را به وجود بیاورد اما حوزه فرهنگ ورای مسائل سیاسی است. ما در موضوع ایران فرهنگی با یک تاریخ چندهزارساله روبه‌رو هستیم.
وی افزود: میراث گرانبهایی که حاصل کار دانشمندان ما در هزاره‌ها و سده‌های مختلف است، با ورود اسلام تلألؤ و درخشش پیدا کرد و از قرن سوم تا پنجم غوغایی است از دانشمندان بزرگان و اندیشمندان که در پرتو عقلانیت، آزادی‌خواهی و آزاداندیشی پدید آمدند، از فارابی، بوعلی سینا، ابوریحان بیرونی تا رودکی، فردوسی، نظامی و … که احیاگر زبان فارسی بوده‌اند. اکثریت قریب به اتفاق این اندیشمندان از همین آب و خاک برخاسته‌اند و ما موظفیم میراث کهن ایران را پاس بداریم.
اسماعیلی با اشاره به تصویب برنامه‌ریزی برای سه اقلیم فرهنگی در کشور، گفت: اولی منطقه خراسان است که یکی از حوزه‌های بزرگ تمدنی ماست. دیگری در آذربایجان به ویژه شهر خوی است که آرامگاه شمس بزرگ در آنجا قرار دارد. سومین اقیلم هم بر اساس بزرگراه حکمت که سهرورد را به همدان پیوند می‌دهد و نمودار پیوند بین حکمت مشاء و اشراق است، ایجاد خواهد شد.
وی افزود: ما به میراث پرافتخارمان می‌بالیم. به شما دانشمندان حاضر در این نشست می‌بالیم. افتخار می‌کنیم که ایران عزیز ما همواره مملو از دانشمندان بی بدیل بوده است. شاید در این تاریخ فراز و فرودهایی اتفاق افتاده ولی همیشه درخشیده است. دانشمندان ما و تولیدات فرهنگی ما و این مجموعه که بحمدالله سی سال خوب را پشت سر گذاشته که همت برادرم اکبر ایرانی و کسانی که در کنار وی همت کردند این نهال به درختی تنومند تبدیل شده است.
سی‌سال بسوخته است جانم
در ادامه پیام تصویری استاد محمدعلی موحد پخش شد. استاد موحد در ابتدای سخنان خود ضمن خواندن بیت «در حسرت این دمی که دارم / سی‌سال بسوخته است جانم» گفت: داشتم یادداشت دوست عزیزم آقای ایرانی را در سرمقالۀ شمارۀ 96-97 فصلنامۀ گزارش میراث می‌خواندم که این بیت به خاطرم آمد و این‌گونه به نظرم رسید که نویسندۀ یادداشت و گویندۀ بیت در حال و هوای مشابهی سخن گفته‌اند.
وی افزود: مقصودم اشاره به آن احساس سرشار از رضایت خاطر و خرسندی است که در کلام هر دو موج می‌زند و هر دو از یک دورۀ سی‌سالۀ تلاش و تقلّا یاد می‌کنند و خوشحالند از این توفیق که سعی‌شان باطل نبوده و به ثمر نشسته است.
وی در ادامه با بیان این که آقای ایرانی از سی‌سال کوشش مستمر در «احیاء و نشر گلچینی از ذخائر علمی و فرهنگی ایران و اسلام» سخن می‌گوید، افزود: آخرین حلقه از این گلچین که هم‌اکنون من در پیش روی خود دارم، تاریخ خلیج فارس از محمدحسین سعادت کازرونی است که فهرست آثار منتشرشدۀ مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب نیز در پیوست آخرِ کتاب آمده است. این فهرست شامل 389 عنوان در 457 جلد کتاب است – دستاوردهای قابل ملاحظه و درخور تحسین – کسانی که اندک آشنایی با عالم نسخه‌های خطی و مشکلات مربوط به قرائت و تصحیح و تنظیم آنها دارند، معنی این تعداد را خوب می‌دانند.
وی گفت: من در اینجا لازم می‌دانم از دو بازوی پُرتوان میراث مکتوب یعنی فصلنامۀ گزارش میراث مختص حوزۀ نقد و تصحیح متون و نسخه‌شناسی و ایران‌شناسی و نیز دوفصلنامۀ موسوم به آینۀ میراث مختص پژوهشهای ادبی و متن‌شناسی نام ببرم و بالخصوص یاد و خاطرۀ شماره‌هایی از فصلنامه را که تمرکز در موضوع واحدی دارند، مانند شماره‌های 88-89 (پاییز1400) که ویژۀ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان است، برجسته‌تر گردانم.
وی اظهار کرد: به میراث مکتوب تبریک می‌گویم که در مدت فعالیت خود، توانسته‌است نظر خیل عظیمی از پژوهشگران پُرمایه را به خود جلب کند و از همکاری آنان که حاصل تحقیقات عالمانه و بی‌سروصدای خود را کریمانه در اختیار میراث مکتوب می‌گذارند برخوردار باشد. به آن محققان گرامی دست‌مریزاد و مرحبا می‌گویم و به عنوان خوانندۀ میراث مکتوب، قدردانی و سپاسگزاری از آنان را وظیفۀ خود می‌دانم.
وی در پایان گفت: به آقای ایرانی -آن رادمرد پُرتلاش و کوشا- آفرین‌ها می‌خوانم و از خداوند خواهانم که آن عزیز را همیشه -چنانکه هست- سر سبز و خوش و خرم و امیدوار و تازه نفس نگاه دارد.
میراثی گرانبها
در بخش بعدی دکتر ژاله آموزگار سخن گفت که متن سخنرانی وی در ادامه آمده است.
روزی فرخنده است و در میان دلتنگی‌ها، شادیانه‌ای دلپذیر. شادباش صمیمانه‌ام تقدیم به شما جناب آقای دکتر ایرانی عزیز و همکاران ارجمندتان. رقم سی در فرهنگ کهن ایرانی از رقم چهل که میراثی میان‌رودانی است، قداست بیشتری دارد. رقم خجسته‌ای و امروز برای خانواده میراث مکتوب خجسته‌تر.
سی سال نهادی فرهنگی را سرپا نگاه داشتن، با تلخی‌ها و شیرینی‌ها، غم‌ها و شادی‌ها زیستن و دوام آوردن، سی سال هم آفرین و هم شماتت شنیدن، سی سال شکیبایی تا نهال کوچکی را به درختی بارور تبدیل کردن، کار کوچکی نیست.
پایه هویت ما را، چه بخواهیم و چه نخواهیم، آثار بازمانده از گذشته‌مان استحکام می‌بخشد و اگر بخواهیم خود را بازشناسیم ناچار باید به تحقیق در میراث بازمانده از گذشتگان بپردازیم.
میراث‌ها انواع مختلف دارند، ملموس و ناملموس، محسوس و نامحسوس، پنهان یا آشکار. آثار محسوس و ملموس را می‌توان در کاخ‌های تخت جمشید از سویی و در کاشی‌های آبی و دلپذیر مسجد شیخ لطف‌الله از سویی دیگر، در ارگ تبریز و در ارگ بم، در استوانه کورش و در ستون‌های مسجد جامع یزد، در قله سر به فلک کشیده دماوند، در کرانه‌های آبی خلیج فارس، کوه‌های بیستون و در آب‌های هیرمند تشنه آب و بسیاری آثار دیگر یافت.
میراث نامحسوس ما آشنایی با متفکران گذشته‌مان است که آن را در رزم‌نامه و حکمت‌نامه فردوسی، در بزم‌نامه‌های نظامی، در لابه‌لای معنویت مثنوی مولوی، در تفکر عمیق خیام، در داده‌های فلسفی گاهان و دینکرد، در نکته‌سنجی‌های صائب، در فضای آسمانی غزلیات حافظ، در نثر زیبای گلستان، در دیوان‌ها و تاریخ‌نامه‌ها و در دیگر آثار بازمانده از گذشته و در لابه‌لای نسخه‌های خطی در خطر از میان رفتن که میراث مکتوب بیشترین تلاشش را در این زمینه به کار گرفته است، می‌توان یافت.
تلاش در شناخت و احیای این آثار بهترین روش است برای استحکام بخشیدن به اعتلای فرهنگی ملتی که با این ذخائر هیچ نیازی ندارد که مانند بسیاری از دولت‌های تازه نام یافته، در جستجوی هویتی ساختگی، دست روی شاعران و بزرگان و متفکران و دانشمندان دیگر کشورها بگذارد.
نهاد فرهنگی میراث مکتوب که امروز کارنامه سی‌سالگی‌اش را به نمایش می‌گذارد، در پیشبرد چنین هدفی کاری کرده است کارستان.
دوستانی که بیشتر از من صلاحیت برشمردن خدمات این مجموعه فرهنگی را دارند به تفصیل گفته‌اند و خواهند گفت که چگونه در این کسادی بازار بازنشر نوشته‌های کهن که به نسبت حتی در میان اهل کتاب هم مشتری کمتری دارد، آقای دکتر ایرانی کمر همت بسته و توانسته است چنین نهادی را پایه‌گذاری کند و سر پا نگاه دارد، جوانان علاقه‌مند را به این تلاش ارزشمند ولی بی آب و نان بکشاند تا آنها به جای سرگردانی در کشورهای خارج در پشت میزهای این مجموعه بنشینند و به مقابلۀ نسخه‌های قدیم بپردازند که تعدادی از این آثار جزء کتاب‌های برگزیده سال شود و در کنار این فعالیت‌ها به انتشار سه نشریه آبرومند و پرمحتوا و به برپایی جلسات سودمند فرهنگی و بی‌ریا، در نقد کتاب‌ها و معرفی و بزرگداشت دانشمندان ایرانی و دانشمندان به نام از کشورهای همسایه که در محدوده بزرگ فرهنگ ایرانی قرار دارند و خدمات ارزنده‌ای به شناخت زبان فارسی کرده‌اند، بپردازد.
دست مریزاد به جناب آقای دکتر ایرانی و همکاران ارزنده شان.
رمز موفقیت شما و همکاران‌تان در این نهاد که با مدیریت آگاهانه شما در مسیر درستی افتاده است، به نظر من مدیون این ویژگی‌هاست: نخست عشق به ایران و فرهنگ ایرانی بدون خودشیفتگی و شوونیسم، هدف‌مندی، دولتی نبودن و سیاست زده نشدن، تعادل میان قدیم و جدید را حفظ کردن، روابطی حسنه با همسایگان فارسی‌زبان و دانشمندان خارجی و ایران‌شناسان داشتن و … .
در طی سالیان اخیر شاهد آغاز و انجام بسیاری از این نهادهای فرهنگی بوده‌ام که نتوانسته‌اند دیر بپایند و تا این حد دوام بیاورند. پایداری‌تان تحسین‌برانگیز است.
البته همه کم و بیش از دشواری‌هایی که داشته‌اید و دارید آگاهند و به قول معروف «روغنی در شیشه بینی صاف و روشن ریخته / غافلی بر سر چه آمد دانۀ بادام را». این موفقیت و این دوام، این محبوبیت و مقبولیت گوارای وجود شما و همکاران‌تان باد.
در ادامه این آیین بزرگداشت ویدئویی با عنوان رهاورد سی سال تلاش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب پخش شد. در این کلیپ پس از پخش سخنانی کوتاه از استاد محمدعلی موحد، دکتر شفیعی کدکنی، علی پولاد، دکتر شهین اعوانی و دکتر حسن انوری درباره اهمیت و خدمات مؤسسۀ میراث مکتوب، گزارشی کوتاه از اقدامات و فعالیت‌های مؤسسه طی سی سال گذشته ارائه شد.
مؤسسه میراث مکتوب نهادی نمادین و الگویی در حوزۀ میراث مکتوب است
سخنران بعدی جلسه دکتر نظام‌الدین زاهدی، سفیر فوق‌العاده و مختار تاجیکستان در ایران بود که گفت: کارنامه میراث مکتوب نه‌تنها در ایران که در تاجیکستان و شرق و غرب عالم شهره شده است.
او افزود: در همه کشورها برای پاسداری از میراث مکتوب مؤسساتی وجود دارد و امروز همه ملت‌ها که به زندگی معنوی همچون جوهر انسانی ارج می‌گذارند، برای این مهم تلاش‌های بی‌وقفه انجام می‌دهند. به نظر من در میان همه این گونه مؤسسات، میراث مکتوب منحصر به فرد است.
وی با بیان این که مؤسسۀ میراث مکتوب نه تنها به میراث ایران بلکه به میراث جهان خدمت کرده است، گفت: میراث مکتوب ایران جایگاهی ویژه در میراث مکتوب جهان دارد و میراث مکتوب جهان را نمی‌توان بدون میراث مکتوب ایران‌زمین تصور کرد. بدون میراث مکتوب ایران‌زمین میراث مکتب جهان ناکامل خواهد بود. من به آقای ایرانی به خاطر این کارنامه تبریک و تهنیت می‌گویم.
وی گفت: امروز مؤسسه میراث مکتوب به نهادی نمادین و الگویی در حوزۀ میراث مکتوب تبدیل شده و این دستاوردی است که به همت مؤسسۀ میراث مکتوب در اختیار همه ما قرار داده شده است.
وی با اشاره به چاپ نزدیک به 400 عنوان کتاب در 30 سال فعالیت مؤسسۀ میراث مکتوب، گفت: این امر با تلاش دکتر ایرانی و همکاران پرتلاشش محقق شده است.
زاهدی ضمن بیان این مطلب که خوشبختانه مؤسسۀ میراث مکتوب به آثار موجود و محققان درون ایران سیاسی اکتفا نکرده و به حوزۀ گستردۀ ایران فرهنگی هم پرداخته است، اظهار کرد: این مؤسسه در حوزۀ ماوراءالنهر بیش از ۳۰ اثر منتشر کرده و بخش مهم آن، در همکاری با دانشمندان تاجیک روی چاپ را دیده است؛ مانند تصحیح آثار مولانا عبدالرحمن جامی و تذکرة‌الشعراء اثر سلطان محمد مطربی سمرقندی، و امیدوارم این همکاری پیدا کند.
سفیر مختار تاجیکستان در ایران در پایان سخنان خود هدیه‌ای به رسم یادبود به دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، اهدا کرد.
تاریخ چند هزارساله میراث مکتوب ایرانی
دکتر علی‌اشرف صادقی سخنران بعدی جلسه بود که از تاریخ چند هزارساله میراث مکتوب ایرانی سخن گفت و در ابتدا اظهار کرد: معمولا می‌گویند ایران 2500 سال تاریخ دارد، در حالی که این مربوط به آن دوره‌ایست که ما سند مکتوب و کتیبه داریم، اما تاریخ ما بسیار کهن‌تر است. کهن‌ترین اثر مکتوب ما اوستا است که احتمالا در دورۀ پیش از اشکانی به صورت مکتوب نبوده و افراد آن را حفظ می‌کرده‌اند و می‌دانیم که حفظ داشتن متون مذهبی در آن سنت دینی ثواب داشته است. اوستا وقتی که احتمالا در دورۀ ساسانی مکتوب شد، به خطی مأخوذ از خط پهلوی مکتوب شد و بدین ترتیب متنی که در اذهان موبدان بود روی پوست نوشته شد.
وی با بیان این که در آن زمان هنوز کاغذ اختراع نشده بود، گفت: کاغذ را چینی‌ها اختراع کردند و در حدود سال 135 هجری از چین وارد سمرقند شد و وقتی که به بغداد، پایتخت خلافت اسلامی، رسید سال 150 بود. بنابراین از میانه قرن دوم هجری بود که ما آغاز به نوشتن میراث خود بر کاغذ کردیم.
وی ضمن بیان این که در آن زمان زبان اول جهان اسلام و زبان رسمی ما عربی بود، اظهار کرد: آثار مهم بزرگان به زبان عربی نوشته می‌شد و دانشمندان بزرگ ما همه به این زبان می نوشتند. ما از محمد بن زکریای رازی که در آغاز قرن چهارم فوت کرده است یک سطر نوشتۀ فارسی هم نداریم. ولی به تدریج دانشمندان بعضی آثار و خلاصه‌ای از آثار خود را به فارسی هم نوشتند.
وی گفت: در هر صورت ما یک میراث مکتوب 3 هزار ساله یا بیش از 3 هزار سال داریم. اوستا حدود هزار یا هزار و 100 سال قبل از میلاد نوشته شده است. این کهن ترین میراث ماست. بعد از آن هم در دوره‌های اشکانی و ساسانی امکانات کتابت زیاد نبوده است. کتابت روی چرم و پارچه و چوب انجام می‌شده که غالبا ماندگاری زیادی نداشته است.
صادقی اشاره‌ای کوتاه نیز به آثار کشف شده در غار روستای هستیجان داشت و گفت: اخیراً در روستای هستیجان در نزدیک دلیجان قم بیش از سیصد سند مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلامی پیدا شد. برخی از این سندها از ایران خارج شد سی تا به آلمان، تعدادی به آمریکا برده شد و اندکی در ایران باقی ماند. برخی باستان‌شناسان آنها را مورد تحقیق قرار دادند و بعضی را چاپ کردند.
وی ضمن بیان این که به برکت تمدن اسلامی علم همگانی شد و با این جریان ما شاهد ظهور هزاران دانشمند در مناطق مختلف ایران بزرگ فرهنگی هستیم، افزود: از سدۀ دوم هجری باید نوشته‌هایی به عربی داشته باشیم و از سدۀ سوم هم رفته رفته به این فکر افتادند که به فارسی هم شعر بگویند. از این دوران شعر رسمی زیادی نمانده است. نوشته‌های منثور فارسی هم از نیمه قرن چهارم هجری شکل می‌گیرد؛ در شرایطی که کاغذ همه گیر شده است و افرادی هم به عنوان کاتب اشتغال به نوشتن متون داشتند.
وی ادامه داد: ما از قرن پنجم آثاری تاریخدار داریم که مربوط به آثار کهن‌تر است اما در قرن پنجم کتابت شده است. بریا مثال اسدی طوسی کتاب طبی ابومنصور هروی را به خط خودش نوشته است. میراث مکتوب این کتاب را از کتابخانه ملی اتریش تهیه و به صورت عکسی چاپ کرده است.
وی با بیان این که از یک قرن پیش عده‌ای از فرهنگ‌دوستان سعی کردند این میراث همگانی شود، اظهار کرد: البته از دورۀ قاجار تلاش شد و از وقتی اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات ناصرالدین‌شاه شد، تا امروز مؤسساتی برای چاپ میراث مکتوب داشته‌ایم و هر یک بسته به شرایط سطحی از موفقیت را داشته‌اند.
وی گفت: پس از انقلاب یکی از کسانی که در این مسیر بسیار کوشیده‌اند دکتر اکبر ایرانی است. ما کم سراغ داریم کسی از جوانی برای احیای میراث گذشتگان همت کند. در هر صورت این مؤسسه با همت ایشان از سی سال پیش کار خود را با کمک وزارت فرهنگ آغاز کرد و تا جایی حمایت قابل قبولی وجود داشت، اما به واسطه کمبودهایی که وجود داشت دکتر ایرانی کوشید این مؤسسه را خودکفا کند و الان با دست خالی دارند این مؤسسه را اداره می‌کنند. البته گویا قرار شده گشایشی حاصل شود و دستگیری شود تا در این تنگنا قرار نگیرند که امیدواریم این اتفاق بیفتد.
پس از آن کلیپی از سخنان فرانسیس ریشار، ایران‌شناس برجسته فرانسوی، دربارۀ اهمیت فعالیت‌های مؤسسۀ میراث مکتوب و جایگاه آن، پخش شد.
روشن‌ترین میراث فرهنگی میراث مکتوب است
دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در آیین گرامیداشت سی سالگی میراث مکتوب که چهارشنبه ۱۶ اسفندماه ۱۴۰۲ در تالار پژوهشکده فرهنگ و هنر و معماری برگزار شد، گفت: تبریک به اکبر ایرانی برای سی سالگی میراث مکتوب. ضرب‌المثلی است که می‌گوید؛ در میان چیزها هر چه قدیمی‌تر بهتر یکی دوست است و دیگری مدرسه و دانشکده. موسسات فرهنگی هم از سنخ مدرسه هستند و ریشه عمیق‌تری دارند آنهایی که قدیمی‌تر هستند. سی سالگی برای یک موسسه، تاریخ افتخارآمیزی است.
وی افزود: ایران کهن ما با میراث فرهنگی خود که جلوه‌های متفاوتی مانند معماری و هنر دارد، سرافراز است. اما روشن‌ترین میراث فرهنگی میراث مکتوب است. جلای اندیشه بیشتر در میراث مکتوب جلوه‌گر است. تمدن فرهنگ ایران افتخار می‌کند به فراوانی نسخه‌های خطی گذشتگان خود در سراسر جهان. هر کس آشنا با کتاب باشد می‌داند که کتابخانه‌ای معتبر در جهان نیست که از فکر و اندیشه نیاکان ما در آنجا نسخه خطی نباشد. شمار نسخه‌های خطی در هند از ایران بیشتر است. در ترکیه چه مایه نسخه‌های خطی وجود دارد که همگی دلالت بر قدرت فرهنگ ما می‌کند.
حدادعادل بیان کرد: با این اشاره نتیجه می‌گیریم که تصحیح نسخه خطی با همه دشواری‌ها و ظرافت یک خدمت به کشور و اهل علم است. از همین جا احترام ما به کار اکبر ایرانی و همکاران او برانگیخته می‌شود. در باب کارهای موسسه میراث مکتوب خوشبختانه در اینجا هم کمیت مورد توجه است و هم کیفیت قابل قبول. در هر کتابی انضباط خوبی رعایت شده و سیصد عنوان هم تاکنون در این موسسه به چاپ رسیده است.
وی در ادامه گفت: هر اهل ادبی می‌تواند کتاب‌های موافق ذوق و طبع خود را پیدا کند و بی نصیب نمی‌ماند. موسسه میراث مکتوب در چشم اهل تحقیق به عنوان یک موسسه معتبر و مورد اعتماد شناخته شده است که این سرمایه است و باید بر محافظت آن اهتمام ورزید. فایده دیگر از این رنج سی ساله تربیت نسخه‌شناسان و مصححان جوان است. امیدواریم میراث مکتوب بپاید، بماند و آثارش پرشمار باشد.
میراث مکتوب یک موسسه موفق است
دکتر حسین معصومی همدانی، مدرس تاریخ علم و فلسفه علم در ادامه این نشست گفت: سی سالگی میراث مکتوب را به اکبر ایرانی، همه همکاران موسسه میراث مکتوب و جامعه اهل علم ایران تبریک می‌گویم. گمان می‌کنم که من چیز زیادی نداشته باشم که بر آنچه که تاکنون گفته شده بیفزایم. همان‌گونه که انتقاد کردن از کار بدکاران کار آسانی است، تعریف کردن از کار خوب هم کار سختی است. برای اینکه پیدا کردن نقاط قوت یک چیز در مقایسه با اقرانش دشوارتر از پیدا کردن نقاط ضعف آن است و الحق در کار میراث مکتوب این نقاط قوت بسیار زیاد است. وی افزود: تا اینجا همگی متفق‌القول هستیم در این دنیایی که موفقیت چیز نادری است، میراث مکتوب را می‌توان یک موسسه موفق دانست.
در این عمرهای دراز نسل‌های بنده و قبل از من و عمرهای کوتاه موسسات فرهنگی اگر موسسه‌ای سی سال عمر کند، خودش یک موفقیت بزرگ است. تا حدودی بر اساس مشاهداتم این موفقیت نتیجه فضای کوچک و گرم آن است. به این معنی که کسانی که در آنجا کار می‌کنند و غالب آنها نیز سال‌هاست که در آنجا کار می‌کنند و به پیروی از رئیس این مرکز از اینجا به جای دیگر نرفته‌اند و یک رابطه صمیمانه‌ای در این موسسه حاکم است که بر بسیاری از کمبودها غلبه می‌کند.نکته دیگر اینکه در اینجا باید در مورد مسئله تصحیح نسخ خطی بسیار سخن گفته شود. نام موسسه میراث مکتوب مرکز پژوهشی میراث مکتوب است و من گمان می‌کنم یک تفاوتی که میراث مکتوب با موسسات نظیر خودش دارد، این است که در میراث مکتوب درست است که کار این مرکز از تصحیح شروع شده است اما تصحیح مقدمه‌ای برای کار پژوهش است.
گمان عمومی بر این است که موسساتی باید این کار تصحیح را انجام بدهند یا اشخاص منفردی باید این کار تصحیح را انجام بدهند و بعد دیگران در دانشگاه‌ها و در پژوهشگاه‌ها از این متون تصحیح شده استفاده کنند. می‌توانم به جرات بگویم که مقداری از این کار پژوهشی در میراث مکتوب انجام می‌شود و مقداری از این بار پژوهشی را خود این موسسه به عهده گرفته است و توسط کارمندان دائم این مرکز انجام می‌شود. کارمندان این مرکز با جان و دل کار می‌کنند، چون عده آنها بسیار کم است و چنین کار سنگینی طبعاً از آنها بر نمی‌آید و کار کسانی است که مقاله میراث برای آنها انگیزه‌ای می‌شود تا مقاله‌ای بنویسند و در مجله آینه میراث چاپ کنند.
احتمال تعطیلی مجله آینه میراث
دکتر مجدالدین کیوانی، سردبیر مجله علمی پژوهشی آینۀ میراث، نیز در این مراسم با اشاره به مشکلات مالی مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب از احتمال قریب به وقوع تعطیلی نشریه آینۀ میراث، خبر داد و در ادامه گزارشی نقدگونه از وضعیت چاپ و انتشار مقالات در کشور به طور عام و سطح و اشکالات مقالات ارسالی به نشریه آینۀ میراث به طور خاص سخن گفت.
دشمنی با زبان فارسی به خاطر میراث ارزشمند آن است
در ادامه این مراسم دکتر اصغر دادبه، استاد دانشگاه و مدیر بخش ادبیات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی شعر حافظ «تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» را خواند و گفت: دشمنی با زبان ارزشمند فارسی تاریخی طولانی دارد، چنانچه این دشمنی با زبان فارسی وجود داشته و ادامه دارد. میراث مکتوب زبان عربی به برکت خرد شدن کمر نیاکان ما، بالیده و زبان حسابی شده است.
وی افزود: می‌گویند ابوریحان بیرونی گفته زبان مادری من نه عربی است و نه فارسی اما زبان عربی را ستایش کرده و می‌گوید اگر کسی به عربی ناسزا بگوید خوش‌تر از آن دارم که به فارسی مرا ستایش کند. اما در قرن هشتم حافظ می‌گوید «تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» یا شمس می‌گوید «زبان فارسی لطیف‌تر است و به لطافت آن در تاریخ نیامده است». این تفاوت در نگرش به زبان فارسی از میراث مکتوب می‌آید. در زمان ابوریحان بیرونی ما میراث مکتوب به زبان فارسی نداشتیم اما در طی این سه دهه میراث مکتوب ما گسترش یافته و شاهنامه و قابوسنامه و سیاست‌نامه است.
مدیر بخش ادبیات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بیان کرد: دو مکتب پس از آمدن روش علمی تحقیق در ایران پدید آمد؛ مکتب دقت که علامه محمد قزوینی سرآمد آن و مکتب سرعت که سعید نفیسی سرآمدش بود. هر دو نیاز بود و هر دو باید آموزش داده می‌شد؛ البته سرعت به این دلیل بود که میراث در حال خاک خوردن در کتابخانه، بیرون بیاید و احیا شود و اگر اشکالی دارد آیندگان آن را رفع کنند؛ الان برخی این کار را کرده‌اند. چند تصحیح از حافظ داریم، برخی تصحیح جدید نیست و نهایتاً در یک مقاله منتشر شود، کفایت می‌کند و اگر بپرسید تصحیح جدید چه فرقی دارد، جواب قانع‌کننده‌ای نمی‌شنوید. اگر سرعت بوده، دقتی هم بوده است و نباید این امر مجوزی باشد تا هرکسی کتابی را تصحیح کند. تصحیح کتاب چاپ‌شده کاری ندارد و خطری جدی در این زمینه وجود دارد و مسئله دردناکی است. سرعت نفیسی خالی از دقت نبود.
دادبه گفت: با زبان ارزشمند فارسی دشمنی می‌شود، اگر زبان فارسی میراث ارزشمند نداشت، این همه دشمنی برای چه بود؟ با چیزی که ارزش دارد و حس می‌کنند مزاحم است، دشمنی می‌کنند. تمدن جنبه‌های مختلف دارد از موشک تا ساختمان اما فرهنگ انسانیت و اخلاق و رفتار نیک است، بشر و بشریت متمدن شده اما با فرهنگ نشده است، اگر با فرهنگ شده بود این همه آدم را نمی‌کشتند، پا روی حق نمی‌گذاشتند و با زبان که آکنده از فرهنگ است، ستیز نمی‌کردند. کسی با شغادها دشمنی نمی‌کند بلکه با رستم‌ها دشمنی می‌کنند.
عشق به دانش و گسترش فرهنگ ما را به دور هم جمع کرد
دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در این مراسم گفت: امروز یکی از بهترین روزهای زندگی من است، با حضور شما عزیزان حاصل سی سال تلاش پیگیر همکاران را حس می‌کنم. لازم است در اینجا از تک تک کسانی که با ما همکاری کردند، تشکر کنم. بسیاری چیزها در این مراسم گفته شد و بسیاری از چیزها نیز گفته نشده است. برای این جلسه ریالی پرداخت نشد و همه دوستان صمیمانه و عاشقانه و دوستانه همکاری کردند و دست ما را به گرمی فشردند.
وی افزود: از همان اوایل مورد غضب یکی از ارباب قدرت قرار گرفتیم و مدتی حقوق دوستان قطع شد و جز شیفتگی و شیدایی ما را به جلو نبرد. در طول این مدت البته سمت‌های خوب دولتی برای کار به من پیشنهاد شد اما با خودم گفتم بعد از مرحوم خانلری کاری در این مملکت به انجام برسد، مدتی قرص افسردگی خوردم اما کار را ادامه دادم. نقطه امیدی بود، توکلی بود که بسیاری از جوانان را علاقه‌مند کرد. این کار چنان در دل‌های برخی نشسته بود که قابل بیان نیست.
ایرانی بیان کرد: از همان سال ۷۲ که وارد وزارت ارشاد شدم احمد مسجد جامعی حمایت کرد و بسیار همراه بود. بعدها دیگران آمدند اما من سعی کردم به عنوان یک کنشگر مرزی طوری حرکت کنم که هم میراث را حفظ کنم و هم این آب باریکه را قطع نکنم. کتاب «سی سال تلاش» بخشی از خاطرات من است که امروز رونمایی می‌شود. استاد دانش‌پژوه نخستین کسی بود که زیارتشان کردم، فرمودند ایرانی هستی؟ بعد گفت؛ جوانی آمده که اسمش ایرانی است!.
وی در ادامه گفت: جلسه‌های پیاپی داشتیم و کسان زیادی که در این جلسه‌ها در خدمتشان بودیم. یاد عزیزان و یاد دوستانی که در اینجا حضور ندارند را گرامی می‌داریم. از همه دوستان و عزیزانی که همکاری کردند، تشکر می‌کنم. ما زیارتکده‌ای در میراث مکتوب درست کرده‌ایم و بزرگانی را که تکرارشدنی نیستند و جانشین ندارند را گرد هم آورده‌ایم. جامعه بسیار به این مسیر نیاز دارد. تنها با همدلی و همصحبتی است که می‌توانیم کارهایمان را به پیش ببریم. رمز موفقیتی اگر باشد، عشق به دانش و گسترش دانش و فرهنگ است که باعث شد دور هم جمع شویم. اگر توانسته باشم یک قدم برای اعتلای ایران بردارم، در واقع اجر و مزدم را گرفته‌ام.
در این میان کلیپی از استادان درگذشتۀ مرتبط با مؤسسه نیز پخش شد؛ استادانی که طی سی سال گذشته با مؤسسۀ میراث مکتوب همکاری داشته‌اند.
اجرای موسیقی سنتی توسط گروه «کوچه باغ» به خوانندگی مهدی محمدی، و نوازندگی شاهرخ سرلک (سنتور)، محمدرضا میرحسینی (تنبک)، و پویا ارجمندتبار (تار) و رونمایی از تابلویی به خط کاوه تیموری حاوی شعری از سیدعلی موسوی گرمارودی، بخش‌های بعدی این آیین بود.
تجلیل از خادمان میراث مکتوب
پس از سخنرانی دکتر ایرانی به دست استادان حاضر در جلسه به ۳۵ پژوهشگر خادم میراث مکتوب، الواح تقدیری اهدا شد.
این افراد عبارت بودند از: محمود ارومیه‌چی‌ها، فریبا افکاری، علی اوجبی، بهروز ایمانی، سجاد آیدنلو، محمد باهر، محمد برکت، جواد بشری، رضا بیات، یونس تسلیمی، کاوه تیموری، نادره جلالی، جویا جهانبخش، ابوالفضل حافظیان، محمدحسین حکیم، محمدابراهیم ذاکر، مسعود راستی‌پور، احمدرضا رحیمی ریسه، غلامرضا رضایی، سلمان ساکت، احسان شواربی مقدم، عمادالدین شیخ‌الحکمایی، نصرالله صالحی، علی صفری آق‌قلعه، تهمینه عطایی کچویی، حنیف قلندری، پریسا کرم‌رضایی، زینب کریمیان، مرتضی کریمی‌نیا، ناصر گلباز، حسین مسرّت، مرتضی موسوی، سید حسین میرمجلسی، سید سعید میرمحمدصادق .
بریدن کیک سی‌سالگی میراث مکتوب و گرفتن عکس یادگاری پایان‌بخش جلسه به یادماندنی گرامیداشت سی‌سال تلاش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب (۱۳۷۲–۱۴۰۲) بود.