خدمت اساتید ارجمند، همکاران و سروران معظم و دانشجویان گرامی و تمامی شما میهمانان عزیز و فرهنگ دوست که دعوت ما را پذیرفتند و در این جلسه و مراسم بزرگداشت علامه دهخدا شرکت فرمودید، خیر مقدم عرض می‌کنم. ابتدا لازم می‌دانم دو نکته را خدمت شما عرض کنم اول این که بیش از دو سال قبل تصمیم گرفتیم یک همایش دوسالانه تحت عنوان «همایش فرهنگ نگاری دهخدا» در این مؤسسه داشته باشیم و با همت و همکاری تعدادی از همکاران مؤسسۀ لغت نامه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی اولین همایش « فرهنگ نگاری دهخدا» انجام شد و مقالات رسیده به این مرکز را در یک مجلد چاپ نمودیم. هدف از برگزاری چنین همایشی تدارک چاپ یک مجلۀ علمی فرهنگ نگاری بود که صاحبان اندیشه و کسانی که سال ها تجربه آموخته اند با نوشتن نقد و نظر و مقالات علمی تخصصی در این حوزه نه تنها باعث رشد علمی و ارتقاء سطح پژوهش در دانشگاه بشوند بلکه نام و یاد این مرد بی نظیر عرصۀ فرهنگ و سیاست در یاد و خاطرۀ نسل جوان حفظ کنیم و زنده نگه داریم.
متأسفانه همایش دوم به دلایلی سر موعد برگزار نشد ولی از پیگیری این امر مأیوس نیستیم و به حول و قوۀ الهی و به کمک علاقه مندان و صاحب نظران این کار را پی خواهیم گرفت. نکتۀ دوم این که سال آینده شصتمین سال درگذشت علامه علی اکبر دهخدا است و قرار است مراسمی به همین منظور در این مؤسسه برگزار کنیم و سعی خواهیم کرد که بیشتر به معرفی و بررسی آثار علمی این مرد بزرگ تاریخ معاصر ایران پرداخته شود و آن چه که در این مجلس ارائه شود ثبت تاریخ کنیم.
نسل جوان و دانشجویان عزیز بدانند که در مؤسسه ای به نام این مرد بزرگ یعنی علامه دهخدا حضور پیدا کرده اند که هم مبارز و مرد عمل و سیاست مردی بزرگ است و هم ادیب و دانشمندی کم نظیر اگر نگویم بی نظیر.
علامه دهخدا را بیشتر با لغت نامه می شناسند در حالی که قبل از اقدام به تهیه و تألیف لغت نامه یک مبارز و سیاستمدار برجسته ای است که تا پای جان برای اجرای عدالت و ظلم ستیزی تلاش کرده و یار و همراه او جهانگیر خان توسط محمدعلی شاه اعدام می شود و علامه دهخدا و عده ای دیگر را به خارج از کشور تبعید می کنند. در تبعید هم دست از مبارزه بر نمی دارد و معروف است که زمانی در پاریس مباشر علامه قزوینی است ولی به دلیلی به سوئیس می رود و در آن جا هم به چاپ و نشر روزنامۀ صور اسرافیل که توسط دهخدا و جهانگیرخان و قاسم خان پایه گذاری شده بود، اقدام کرد. مدتی هم در استانبول که مجالی یافت روزنامۀ سروش را به زبان فارسی منتشر می کند.
پس از فتح تهران به دست آزادیخواهان و خلع محمد علی شاه دهخدا آن قدر محبوب بود که توسط مردم کرمان و تهران به نمایندگی مجلس انتخاب شد و به ایران دعوت شد. در دوران جنگ بین الملل اول دهخدا از روی اجبار در یکی از قرای چهار محال بختیاری منزوی بود . پس از جنگ به تهران آمد و ظاهراً از کارهای سیاسی کناره گرفت و به خدمات علمی و ادبی و فرهنگی مشغول شد. مدتی ریاست مدرسه علوم سیاسی به او محول شد و مدتی نیز ریاست دفتر وزارت معارف به عهده بود. از آن به بعد تا پایان عمر به مطالعه و تحقیق و تحریر مصنفات گران بهای خود مشغول بود. بیش از پنجاه سال با مطالعات مداوم و کوشش های فراوان دهخدا و یاران او لغت نامه آماده شد و مورد استفاده قرار گرفت. در این مدت طولانی قریب به سه میلیون فیش از روی متون معتبر نظم و نثر در زبان فارسی، عربی، لغت نامه های چاپی و خطی و کتب تاریخ ، جغرافیا علوم طب، هیئت ، نجوم و ریاضی و حکمت و کلام و فقه تهیه شده.
یکی دیگر از یادگارهای مرحوم دهخدا مجموعه مخطوطاتی است که شخصاً تهیه کرده و با بقیه آثار به یادگار گذاشته است.
کار تألیف آن قدر پیش می رود که زمانی علامه دهخدا تشخیص می دهد که به تنهایی از عهدۀ این کار عظیم بر نمی آید امور چاپ لغت نامه را به مجلس شورای ملی آن زمان واگذار می کند مدتی هم مجلس امور چاپ و نشر جزوات را عهده دار است و هر ساله بودجه ای هم برای این کار اختصاص می دهند.
تا این که مجلس شورای ملی در سال ۱۳۳۶ سازمان لغت نامه را با بودجه آن به دانشگاه تهران منتقل می کند و دانشگاه تهران هم آن را به دانشکدۀ ادبیات وگذار کرد. طبق وصیت نامه علامه دهخدا آقای دکتر محمد معین مسئول چاپ و نشر لغت نامه می شود ؛ البته استاد دکتر سید جعفر شهیدی هم در کنار دکتر معین فعالیت می نماید و پس از فوت دکتر معین تا سال ۱۳۸۶ و تا پایان عمر شریفش این مسئولیت به عهده ایشان بود. استاد شهیدی در دوران مسئولیت هم چاپ لغت نامه را به اتمام رساند و هم فرهنگ معین را که نیمه کاره مانده بود کامل کرد و به نام دکتر معین چاپ کرد.
لازم به ذکر است که قبل از اقدام مرحوم دهخدا برای تهیه یک چنین فرهنگ عظیمی فرهنگ های نسبتا زیادی به زبان فارسی کار شده بود و مرحوم سعید نفیسی فهرستی بیش از ۱۸۸ عنوان تحت فهرست فرهنگ‌های فارسی طی یک لیست تهیه کرده و در مقدمه لغت نامه دهخدا عینا چاپ شده است. منتهی کاری که دهخدا پایه ریزی کرد تفاوت‌های چشم گیری با آن فرهنگ دارد و بی نظیر است.
در این جا لازم می‌دانم به عنوان کسی که قریب به شش سال است مسئولیت اداره و پیشبرد اهداف این مؤسسه را به عهده دارد چند مطلب را بگویم . حدود دو یا سه سال قبل طی نامه ای از ریاست دانشگاه درخواست نمودم که روز هفتم اسفند (روز درگذشت علامه دهخدا) را در صفحه تقویم به نام روز فرهنگ نگاری دهخدا ثبت کنند. اصلا جدی گرفته نشد و به بایگانی سپرده شد. البته قصد دارم این درخواست را مجدداً شخصا پیگیری کنم.
در پایان من از همۀ همکاران مؤسسه مؤلفان محترم که خالصانه همان راه علامه دهخدا را ادامه می‌دهند تشکر کنم. و از مرحوم دکتر محمود افشار یزدی که این زمین و املاک دیگری را وقف نشر و گسترش زبان و ادب فارسی کردند و هم اکنون این مؤسسه در زمین وقف شده توسط آن مرحوم قرار گرفته، روحش شاد.
گزارش از سهیلا یوسفی