میراث مکتوب – با اینکه تعداد نسخه‌های خطی عربی آرایش یافته با تصاویر و مینیاتورها چندان زیاد نبوده‌اند اما آنچه از این دست به ما رسیده است نمایانگر نوع اصلی و اصیل تصویرگری اسلامی و حامل ویژگی‌های این هنر بوده و تحولات آن را نشان می‌دهد. از این روی بررسی تصویرگری اسلامی اساساً بر پایه مینیاتورهایی است که صفحات مخطوطات را تزیین کرده یا مبیّن متن مخطوطات بوده است. متونی قدیمی به ما رسیده که به توجه مسلمانان به آرایش مخطوطات از قرون اولیه اسلام اشاره داشته اند. از واضح‌ترین این متون متن مقدمه ترجمه عربی کتاب «کلیله و دمنه» است. این کتاب مجموعه داستان‌های قدیم هنری به زبان حیوان است که به بیدپای فیلسوف منتسب است و عبدالله بن مقفع در ایام خلیفه عباسی ابوجعفر منصور در حدود سال ۱۳۳ هـ/ ۷۵۱ م آن را نه براساس متن اصلیِ سانسکریت بلکه از طریق متنی فارسی که حدود شش قرن از متن اصلی جدا شده، به عربی ترجمه کرد. بی‌تردید اصل فارسی کتاب که ابن مقفع ترجمه آن را ارایه داده دارای مینیاتورهایی بوده که متن عربی نیز از آن تاثیر پذیرفته است. ابن مقفع در مقدمه می گوید: «خواننده این کتاب شایسته است که هدفش صرفا دیدن زر و برق و آرایشات آن نباشد» چهار هدف کتاب « بیان خیالات حیوان به انواع رنگ ها بوده تا قلب پادشاهان به آن مانوس گردد و ولع آنها به خود کتاب بیشتر از التذاذ از این تصاویر باشد». و اینکه مورد استقبال پادشاهان و بازاریان قرار گرفته و استنساخ آن زیاد شود و مرور زمان آن را از بین نبرده و تصویرگر و ناسخ تا ابد ازآن منتفع گردند. این متون می رساند که اصل کتاب مزین به تصاویر بوده اما هیچ نسخه مزینی از این دوره آغازین، به ما نرسیده است. قدیم ترین نسخه مزین به تصاویر از کلیله و دمنه که به ما رسیده، ترجیحا میان ۶۰۰ هـ و ۶۲۰ هـ در شام نگارش یافته است. این نسخه در کتابخانه ملی پاریس به شماره ۳۴۶۵ نگهداری می شود. علیرغم آنکه در منطقه فیوم و اشمونین در مصر اوراقی تزیین یافته با نقاشی یافت شده که در اصل بخش هایی از مخطوطاتی مربوط به قرن سوم هجری / نهم میلادی بوده و قدیم ترین نمونه تصویرگری عربی روی ورق یا مخطوطات به شمار می آید (و هم اکنون در مجموعه ارشیدوک رینر در وین نگهداری می شود) و نیز بعضی اوراق یافت شده مزین به تصویر مربوط به عصر فاطمی (که هم اکنون در موزه هنر اسلامی قاهره محفوظ است) اما باید گفت تاکنون هیچ دست نوشته عربی مینیاتوری شده که دارای ارزش هنری باشد و به قبل از قرن ششم هجری / دوازده میلادی برسد، به دست ما نرسیده است.
هنر تصویرنگاری مصر در عصر فاطمی شکوفا شد. مقریزی در خطط خود اخبار نقاشان و کتاب آرایان این دوره را بازگو کرده و به کتابی مجهول المولف درباره طبقات نقاشان اشاره می کند که عنوانش هست: « ضوء النبراس و انس الجلاس فی اخبار المزوقین من الناس». ما از این کتاب جز اشاره مقریزی به آن چیزی نمی دانیم. من در اینجا به ویژگی های مکاتب تصویرگری اسلامی به ویژه مکتب بغداد (که مینیاتورهایی که مسلمانان به واسطه آن به آرایش مخطوطات عربی در عراق و شام و مصر و …درقرن هفتم هجری / سیزده میلادی پرداخته در ذیل آن درآمده) و نیز مکتب مملوکی در مصر و شام در دو قرن هشتم و نهم هجری نمی پردازم. تمامی مخطوطات عربی مصوری که به ما رسیده ملهم از این دو مکتب هستند.
بررسی این مکاتب توسط تاریخ نگاران هنر نقاشی اسلامی صورت خواهد گرفت. اما هدف من در اینجا اشاره به این مخطوطات بوده به اعتبار آنکه یکی از انواع مادی مخطوطات عربی است که به ما رسیده است. مینیاتورهای به کار رفته در مخطوطات عربی به دو نوع اصلی تقسیم بندی می شوند. نوع اول شامل تصاویری است که کتاب های ادبی را تزیین نموده و نوع دوم شامل تصاویری است که متون کتاب های علمی و جغرافیایی و فنون جنگی را توضیح و روشن می‌دارد.ادامه مقاله «نسخه‌های عربی مینیاتوری» نوشته ایمن فوادسید ترجمه حسین علینقیان که در شماره ۱۸۲ کتاب ماه هنر منتشر شده است بر روی گزینه دریافت فایل کلیک کنید.
هنر تصویرنگاری مصر در عصر فاطمی شکوفا شد. مقریزی در خطط خود اخبار نقاشان و کتاب آرایان این دوره را بازگو کرده و به کتابی مجهول المولف درباره طبقات نقاشان اشاره می کند که عنوانش هست: « ضوء النبراس و انس الجلاس فی اخبار المزوقین من الناس». ما از این کتاب جز اشاره مقریزی به آن چیزی نمی دانیم. من در اینجا به ویژگی های مکاتب تصویرگری اسلامی به ویژه مکتب بغداد (که مینیاتورهایی که مسلمانان به واسطه آن به آرایش مخطوطات عربی در عراق و شام و مصر و …درقرن هفتم هجری / سیزده میلادی پرداخته در ذیل آن درآمده) و نیز مکتب مملوکی در مصر و شام در دو قرن هشتم و نهم هجری نمی پردازم. تمامی مخطوطات عربی مصوری که به ما رسیده ملهم از این دو مکتب هستند.
بررسی این مکاتب توسط تاریخ نگاران هنر نقاشی اسلامی صورت خواهد گرفت. اما هدف من در اینجا اشاره به این مخطوطات بوده به اعتبار آنکه یکی از انواع مادی مخطوطات عربی است که به ما رسیده است. مینیاتورهای به کار رفته در مخطوطات عربی به دو نوع اصلی تقسیم بندی می شوند. نوع اول شامل تصاویری است که کتاب های ادبی را تزیین نموده و نوع دوم شامل تصاویری است که متون کتاب های علمی و جغرافیایی و فنون جنگی را توضیح و روشن می‌دارد.ادامه مقاله «نسخه‌های عربی مینیاتوری» نوشته ایمن فوادسید ترجمه حسین علینقیان که در شماره ۱۸۲ کتاب ماه هنر منتشر شده است بر روی گزینه دریافت فایل کلیک کنید.
