میراث مکتوب – فصلنامه «دبیر» (Dabeer) مجلّه‌ای است که منحصراً درباره زبان و ادبِ فارسی به دو زبانِ اردو و انگلیسی مقاله منتشر می‌کند. این مجلّه که از سویِ «کتاب‌خانه یادگارِ دبیر حسن» (Dabeer Hasan Memorial Library) از شهرِ لکنو، هندوستان چاپ می‌شود، مدیریّتِ آن را دکتر احمد نوید یاسر ازلان حیدر – یکی از استادانِ فارسیِ دانشگاهِ اسلامیِ عَلیگَر- برعهده دارد. این مجلّه در هر شماره خود بخشِ ویژه نسخه‌خطّی/ تراث پژوهی دارد
.
در شماره 13، جلد 5، شماره 1، ژانویه- مارس 2018 این مقالات به تراث‌پژوهیِ فارسی اختصاص دارد:
– شخصیّت و آثارِ علمیِ مرحوم پروفسور خانم شمیم اختر – مقاله‌نویس: پروفسور عمر کمال‌الدّین کاکوروی
مرحوم پروفسور خانم شمیم اختر (1951-2016) از استادانِ گروهِ فارسیِ در دانشگاهِ هندو بَنارس بود. از آثارِ وی:
«تحفه الاحباب»- تذکره‌ای است درباره مشایخِ بنارس که مولانا عبدالسّلام نعمانی آن را تدوین کرده بود. پروفسور شمیم اختر این تذکره را با حواشی و تعلیقات در 2015 تصحیح و از شهرِ بنارس به چاپ رساند.
برخی از تالیفاتِ مرحوم شمیم اختر به صورتِ مسوّده باقی مانده و هنوز چاپ نشده است. مانندِ: «تحقیق و تدوینِ دیوانِ مخلص بَنارسی».
– کائناتِ گمشدة دانشوریِ فارسی: پروفسور سیّد حسن عسکری – مقاله‌نویس: پروفسور رضوان‌الله آروی
مرحوم پروفسور سیّد حسن عسکری (1901-1990) از تاریخ‌دان‌ها و نسخه‌پژوه‌هایِ ممتازِ هندوستان بود که زمینة تخصصی‌اش سرزمینِ بیهار (هندوستان) بود. وی ریاستِ گروهِ فارسیِ دانشگاهِ پَتنا را برعهده داشت. درباره زبان و ادبیاتِ فارسی، چندین مقاله می‌نوشت که در مجلّاتِ ایران: «راهنمایِ کتاب» و «فرهنگِ ایران زمین» منتشر شده بود. مقالاتِ انگلیسیِ وی در Indo-Iranica شهرِ کلکتّه منتشر می‌شد.
«سلکِ کلک» مجموعه مقالاتِ ایشان است(سالِ چاپ: 1974) به زبانِ اردو که بیشترِ آنها به زبان و ادبِ فارسی مربوط هستند: «نکاتی درباره شاعری به نامِ مولانا مطهر»؛ «معشوقِ حافظ»؛ «یک فرهنگِ کهنِ فارسی: زفان گویا»؛ «صلح در شعرِ جدیدِ فارسی»؛«محمّد علی افراشته: شاعرِ مردمیِ ایران»؛ «شعرِ فارسیِ جگر مرادآبادی»؛ «قدیمی‌ترین مقدمّه بر سفرنامه ناصرخسرو»؛ «کتاب‌خانه خدابخش در پَتنا».
«سلکِ مضامین» مجموعه مقالاتِ ایشان است(سالِ چاپ: 1988) به زبانِ اردو که بیشترِ آنها به زبان و ادبِ فارسی مربوط هستند: «مولد و نسبِ مرزا عبدالقادر بیدل»؛ «خلاصه جلدِ پنجمِ نشریه الپنج منتشر شده از شهرِ بانکی‌پور»؛ «بررسیِ زبان‌شناسیِ داستانِ امیرحمزه»؛ «قاسم علی خان آفریدی و رسالة آفریدیِ او»؛ «سه سخنور در ایرانِ معاصر: ابوالحسن ورزی، پروین بامداد، منوچهر نیستانی»؛ «محلّل: ترجمة اردو از داستانِ کوتاه از صادق هدایت»؛ «هشت روز در افغانستان».
از تالیفاتِ انگلیسیِ سیّد حسن عسکری که به زبانِ فارسی مربوط می‌شوند:
– Shahnama Munawwar Kalam- by: ShivDas Lachnawi, Translated From Persian to English.
– Zain Khan’s Tabaqat-i-Baburi, Translated from Persian to English.
– Amir Khusrau as a Historian.
از تصحیحاتِ مرحوم سیّد حسن عسکری:
«مجموعه اشعارِ مولانا بُرهان الدّین مظفّر شمس بلخی»- سلسله انتشاراتِ ادارة تحقیقاتِ عربی و فارسی، پَتنا، 1958؛ «دیوانِ رکن صاین هروی»- سلسله انتشاراتِ موسسه تحقیقاتِ عربی و فارسی، پَتنا، 1959؛ «مثنویِ واله و سلطان تالیفِ: شمس الدّین فقیر»؛ «تذکره ریاض الوفاق».
شایانِ ذکر است که تمامیِ مقالاتِ مرحوم سیّد حسن عسکری در چهار جلد در 1985 از سویِ خدابخش اورینتَل پَبلک لائبریری در پَتنا منتشر شده است.
معرّفیِ نسخه‌هایِ خطّیِ «سیرالعارفین» در کتاب‌خانه نَدوَه العُلما(هندوستان)- مقاله‌نویس: دکتر نکهت فاطمه
«سیرالعارفین» تالیفِ: حامد بن فضل الله جمالی دهلوی (وفات: 942 ق) تذکره عارفانِ چشتیه و سهروردیه است. نسخه معرّفی شده در مقالة مزبور از سویِ محمّد صادق کتابت شده است و تاریخِ کتابت: 1216ق است.
– بررسیِ «منبع الانساب»- مقاله‌نویس: آزاد حسین
«منبع الانساب» تالیف: حضرت سیّد معین الحق سهروردی چشتی جونسوَی اله آبادی (حدود: 775-830 ق) است. این کتاب به زبانِ فارسی است. این کتاب در هفت فصل است: فصلِ اوّل: نسب‌نامه از حضرتِ آدم ع تا پیامبر اکرم ص- فصلِ دوّم: در ذکرِ انبیاء علیهم‌السّلام و ائمّه سادات- فصلِ سوّم: در بیانِ ائمّة سادات- فصلِ چهارم: در بیانِ نسب‌نامه سادات (خانواده شعبانِ ملّت؛ ساداتِ بخاری؛ ساداتِ نیشابوری؛ ساداتِ زیدیه؛ ساداتِ زیدپور؛ ساداتِ ترمذی؛ساداتِ تاندا؛ ساداتِ نگرانوان- فصلِ پنجم: مشایخ و شاخه‌هایِ سلسله قادریه و سهروردیه- فصلِ هفتم: نسب‌نامه منظوم
«منبع الانساب» با مقایسه دو نسخه: نسخه مملوکه مولانا سیّد فیضان الله قادری (تاریخِ کتابت: 1298 ق) و نسخه کتاب‌خانه ندوة العلما (تاریخِ کتابت:نامعلوم) به زبانِ اردو ترجمه شده است: ترجمه و تحشیه: دکتر ساحل شَهسرامی، مدرسة فیضانِ مصطفی، عَلیگر، 2010.
– فهرستِ مقالاتِ شماره‌هایِ جلدِ چهارمِ مجلّه «دبیر» در سالِ 2017: عاطفه جمال
معرّفیِ تذکره «مخزن الغرائب» تالیفِ: احمد علی سَندیلوی؛ ذائقة سفره شاه‌جهانی؛ سیّد صباح‌الدّین عبدالرّحمن میرِ کاروانِ تحقیقاتِ فارسی؛ معرّفیِ نسخه خطّیِ شرحی از قران‌السّعدین؛ نسخه‌هایِ خطّیِ مهمِ دیوانِ فطرت؛ نسخه‌هایِ مهم و تزیین‌شده قرآنِ کریم در موزة ایالتیِ دکّن؛ «ترجمه نفائس الانفاس از فارسی به اردو»؛«ترجمه‌هایِ فارسیِ پنج تنتر»؛«شاگردانِ میرشمس‌الدّین فقیر دهلوی»؛«امیر خسرو و هندوستان»؛«نسخه هایِ خطّیِ دیوانِ مرزا جلال اسیر شهرستانی »؛«تاریخچه چند شهرِ مشهورِ هندوستان در دوره اکبر»؛«تاریخ‌نگارانِ هندو در دوره عالمگیر»؛«آنندارم مخلص»؛«زندگی و آثارِ دکتر محمّد اسحاق»؛«اهمیّتِ تاریخی و ادبیِ کتیبه‌هایِ فارسیِ شاهانِ اَوَد»؛«معرّفیِ تذکره گلستانِ ناز».
تهیه و تنظیم: لیلی عبدی خجسته
منبع: بساتین