میراث مکتوب – هویت ایرانی قدمتی به درازنایی پیدایش ایران کهن دارد که در طول تاریخ پرفراز و فرودش شکل گرفته است. هویت ایرانی دارای وحدتی در عین کثرت و کثرتی در عین وحدت است. در هویت ایرانی هم تنوع وجود دارد و در عین تنوع دارای روح یگانگی و یکپارچگی هم هست.
در آذربایجان هم این وحدت و تنوع را می‌توان مشاهده کرد. در عین حالی که مردم در کوچه و بازار به گویشهای محلی سخن میگفتند مراودات فرهنگی و اداری خود با سایر هموطنان‌شان را به زبان ملی و همگانی فارسی انجام می‌دادند. در عرصه امور دینی زبان عربی هم همین جایگاه را داشت.
در منابع تاریخی از زبان محلی آذربایجان با عناوین آذری، فهلوی، و پهلوی یاد شده است.از آنجایی که این گویش محلی آذری کمتر برای امور اداری و ادبی مورد استفاده بود با ورود عشایر ترک زبان به آذربایجان به دلایل گوناگون اقتصادی، سیاسی و مذهبی در از دوره صفویه تا قاجاریه زبان محلی جای خود را به گویش جدیدی داد که این و گویش جدید در بستر فرهنگ و واژگان ایرانی فهلوی پدیدار گردید که به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت ایرانی به حساب میآید.
این دگرگونی به معنی نابودی آذری و فرهنگ لغات آن نبود و از تلفیق زبان فارسی، زبان ترکی و زبان آذری گویشی که به آن آذری یا آذربایجانی و یا آذری گفته میشود پدیدار گشت. در گویش کنونی مردم آذربایجان گنجینه لغات و عبارات بسیاری از فهلوی یافت میشود و این بستر فرهنگی موجب شده است ترکی آذری از ترکی قفقازی و ترکی عثمانی متمایز باشد.
این کتاب به منبع شناسی گویش پهلوی (فهلوی) آذری گویش کهن آتورپاتکان می پردازد.
علی خانی، بابک، فهرستواره گویش پهلوی آذری، تهران، ایران شناخت و دیارکهن، 293 صفحه، قطع: وزیری، بها: 170000 ریال، 1396.