«انجمن جهانى فهرست‌نگاران نسخه هاى خطّى» با همّت ٣٤ فهرست‌نگار از شهرهاى قم، تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، آشتیان، یزد، مراغه و … و نیز از برخى کشورهاى همسایه همچون ترکیه، افغانستان و آذربایجان در چهارم بهمن سال 1387 در محلّ موقّت «انجمن» درساختمان «مجمع ذخائر اسلامى» در قم تأسیس شد.
این انجمن در آغاز تأسیس برای خود فعالیت های تعریف کرد که از آن جمله می توان به ایجاد محفلى براى انس، الفت، محبّت، همگراىى و همکارى بیشتر بین فهرست‌نگاران، محملی براى مشورت و تصمیم‌گیرى‌هاى «هماهنگ» در امر فهرست‌نگارى، آگاهى اعضا از پِژوهش‌هاى صورت گرفته یا در دست انجام، مرکزى براى دفاع همه جانبه مادى و معنوى از حقوق قانونى فهرست‌نگاران، دفترى براى پى‌گیرى جدى و مستمر مشکلات معیشتى فهرست‌نگاران، نهادى براى توجه دادن افکار عمومى به جایگاه علمى و ارزشمند دانش نسخ خطّى، تعریفى منطقى براى جایگاه فهرست‌نگاران با قوانین موجود یا پى‌گیرى‌هاى جدّى براى تصویب قوانین جدید، پى‌گیرى و تلاش براى ایجاد رشته‌اى مستقلّ براى «نسخه‌هاى خطّى» در دانشگاه‌ها و حوزه‌هاى علمیه، حضورى جدّى به عنوان تشکّلى مستقلّ و قانونى در همایش‌هاى داخلى و خارجى مرتبط با نسخ خطّى و شرکت آنان در همایش‌هاى داخلى و بین‌المللى اشاره کرد.
این انجمن در سومین سال تأسیس خود قصد دارد تا سومین جُنگ خود را، که به مرحوم عبدالعزیز طباطبایی اختصاص دارد، در روز 20 بهمن رونمایی کند .به همین مناسبت مرکز پژوهشی میراث مکتوب با حجت الاسلام و المسلمین سید صادق اشکوری، دبیر و سخنگوی انجمن فهرست‌نگاران، گفت‌وگویی کرده است.
به عنوان پرسش نخست از اهداف تأسیس انجمن فهرست‌نگاران و اقدامات این انجمن بگویید؟
انجمن فهرست نگاران یکNGO خصوصی است و مراکز خصوصی از جهاتی مزیتی و از جهاتی دیگر با محدودیت مواجه هستند که این محدودیت ها به دلیل نداشتن بودجه است. همین _ غیر وابسته بودن _ انگیزه اصلی اعضای انجمن هاست که سمت و سوی آن ها را به سمت جلو هل می دهد. این انجمن در بهمن ماه سال 87 در قم با 34 عضو در مجمع ذخائر اسلامی تأسیس شد و هم اکنون بیش از صد عضو دارد و اقل کار این است سه جُنگ به چاپ رسیده که اولین جُنگ یادمان مرحوم ثقة الاسلام تبریزی، از پیشگامان فهرست نگاری نوین در ایران، بود و جنگ دوم یادبود مرحوم شیخ آقابزرگ تهران و جُنگ سوم به مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی اختصاص دارد. حدود هفتاد مقاله، در این سه مجموعه، از فهرست‌نگاران مختلف حتی مقالات اعضای خارجی انجمن، آمده است.
آیا انجمن فهرست نگاران در سال های اخیر در چشم انداز کاری که برای خود ترسیم کرده، موفق بوده است؟
ابتدا کار خیلی مشکل می نمود، اما به هرحال گروهی کنار هم آمدند و اثبات کردند که می خواهند کاری جدی انجام دهند. کارهای گروهی در ایران واقعاً دیر جواب می دهد و همیشه مشکلات خاص خودش را دارد. مخصوصاً در حیطه نسخه های خطی، ذوق ها معمولاً انفرادی است و بیشتر افراد به دلیل علاقه به نسخه های خطی انفرادی کار می کنند و کار گروهی واقعاً مشکل است. در این موقعیت، احساس ما به عنوان کسانی که بیشتر با حیطه نسخه‌های خطی در ارتباط هستیم، این است که بحث استانداردسازی نسخه های خطی بسیار مهم و جایش خالی است. در این خصوص نشستی تخصصی را برگزار کرده ایم و امیدواریم پس از این نشست مباحث جدی تر را دنبال کنیم و به این سمت و سو برویم. در نمایشگاه کتاب تهران، اردیبهشت سال گذشته، در جلسه ای که معاون کتابخانه ملی هم حضور داشت تأکید کردم و تأکید می کنم این کار، کاری است که کتابخانه ملی باید به عهده بگیرد و کتابخانه ملی به جهت ماهیت خود می تواند بحث استانداردسازی نسخه های خطی را به عهده بگیرد و همه اعضای انجمن آمادگی لازم را برای این کارها دارند.
در سال های اخیر در عرصه فهرست نویسی فعالیت های نسبتا مطلوبی انجام شده است. حاصل این فعالیت ها چقدر در روند فهرست نویسی موثر بوده است؟
در این مورد باید بگوییم دیر آغاز کرده ایم. در کشور پاکستان برای این مبحث چند نفر به صورت خاص کار کرده اند و ما با این پیشینه در ایران جزو سه کشوری که بیشترین نسخه های خطی و فهرست نگاران دنیا را داریم، ولی این مباحث سر و سامان نگرفته است. امیدواریم این تشکل ها و دور هم جمع شدن ها هم تشویقی برای افرادی باشد که می خواهند به صورت جدی تر کار کنند و هم جوان ها با پیشکسوت ها بیشتر آشنا شوند و هم سبب شود بحث های تخصصی در این مجامع کلید بخورد یا آن طرح هایی که کلید می خورد جدی تر پیگیری شود. به هرحال نفس این کنار هم جمع شدن ها، می تواند در خصوص آینده فهرست نگاری در ایران موثر باشد.
بحث استاندارسازی در فهرست نویسی را مطرح کردید. برای استانداردسازی چه عواملی لازم است؟ تدوین شیوه نامه می تواند به این موضوع کمک کند؟
تدوین شیوه نامه ضروری است. مانند شیوه نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی که فرهنگستان رسم الخطی را پیشنهاد می دهد، اما الزام نمی کند که باید این کار را انجام دهید، ولی کسانی که علاقه مند هستند شیوه استاندارد را رعایت کنند، شیوه نامه فرهنگستان را به عنوان استاندارد می پذیرند. پس از معرفی شیوه نامه فرهنگستان، بسیاری از مجلات از فرد درخواست کردند که مقاله خود را مطابق با این شیوه نامه ارسال کنند. ما باید به این سمت و سو حرکت کنیم که انجمن فهرست نگاران با همکاری پیشکسوتان و با تحرک جوانان فهرست نگار با هم بتوانند مباحث را به صورت ریزریز در جلسات مختلف انجام شود و شیوه نامه ای استاندارد را پیشنهاد و کسانی که علاقه مند هستند این موضوع را رعایت کنند.
انجمن فهرست‌نگاران چه برنامه هایی برای آینده خود دارد .آیا حمایت هایی که موسسات مختلف از مرکز شما می کنند، کافی است؟
در واقع آن چیزی که سبب شده در کارها به کندی پیش رویم، این است که حمایتی نداشته ایم. وقتی جُنگی تدوین می شود بعضی از موسسات آن را خریداری می کنند. هزینه های مالی جُنگی که هم اکنون به چاپ رسیده مرکز احیای میراث اسلامی به عهده گرفته و آنجا برگزارکننده است. یکی از بحث هایی که هم اکنون به دنبال آن هستیم استانداردسازی و برگزاری بحث جلسات نقد و بررسی است تا به صورت عملی با فهرست‌نگارها درگیر باشیم. ما معتقد هستیم که صرفاً تدوین جُنگ نمی تواند دغدغه های فهرست نگارها را برطرف کند و در کنار آن جلسات نقد و بررسی لازم است.
در پایان لطفا درباره جُنگ اخیر که قرار است در روز 20 بهمن رونمایی شود کمی توضیح دهید؟
این جُنگ 22 مقاله مختلف از فهرست نگاران و چند ترجمه است که اهدا شده به مرحوم عبدالعزیز طباطبایی و در مورد ایشان و آثار شان است و مجموعاً 800 صفحه شده و امیدواریم جُنگ های بعدی کیفیت بهتری داشته باشد.
این انجمن در آغاز تأسیس برای خود فعالیت های تعریف کرد که از آن جمله می توان به ایجاد محفلى براى انس، الفت، محبّت، همگراىى و همکارى بیشتر بین فهرست‌نگاران، محملی براى مشورت و تصمیم‌گیرى‌هاى «هماهنگ» در امر فهرست‌نگارى، آگاهى اعضا از پِژوهش‌هاى صورت گرفته یا در دست انجام، مرکزى براى دفاع همه جانبه مادى و معنوى از حقوق قانونى فهرست‌نگاران، دفترى براى پى‌گیرى جدى و مستمر مشکلات معیشتى فهرست‌نگاران، نهادى براى توجه دادن افکار عمومى به جایگاه علمى و ارزشمند دانش نسخ خطّى، تعریفى منطقى براى جایگاه فهرست‌نگاران با قوانین موجود یا پى‌گیرى‌هاى جدّى براى تصویب قوانین جدید، پى‌گیرى و تلاش براى ایجاد رشته‌اى مستقلّ براى «نسخه‌هاى خطّى» در دانشگاه‌ها و حوزه‌هاى علمیه، حضورى جدّى به عنوان تشکّلى مستقلّ و قانونى در همایش‌هاى داخلى و خارجى مرتبط با نسخ خطّى و شرکت آنان در همایش‌هاى داخلى و بین‌المللى اشاره کرد.
این انجمن در سومین سال تأسیس خود قصد دارد تا سومین جُنگ خود را، که به مرحوم عبدالعزیز طباطبایی اختصاص دارد، در روز 20 بهمن رونمایی کند .به همین مناسبت مرکز پژوهشی میراث مکتوب با حجت الاسلام و المسلمین سید صادق اشکوری، دبیر و سخنگوی انجمن فهرست‌نگاران، گفت‌وگویی کرده است.
به عنوان پرسش نخست از اهداف تأسیس انجمن فهرست‌نگاران و اقدامات این انجمن بگویید؟
انجمن فهرست نگاران یکNGO خصوصی است و مراکز خصوصی از جهاتی مزیتی و از جهاتی دیگر با محدودیت مواجه هستند که این محدودیت ها به دلیل نداشتن بودجه است. همین _ غیر وابسته بودن _ انگیزه اصلی اعضای انجمن هاست که سمت و سوی آن ها را به سمت جلو هل می دهد. این انجمن در بهمن ماه سال 87 در قم با 34 عضو در مجمع ذخائر اسلامی تأسیس شد و هم اکنون بیش از صد عضو دارد و اقل کار این است سه جُنگ به چاپ رسیده که اولین جُنگ یادمان مرحوم ثقة الاسلام تبریزی، از پیشگامان فهرست نگاری نوین در ایران، بود و جنگ دوم یادبود مرحوم شیخ آقابزرگ تهران و جُنگ سوم به مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی اختصاص دارد. حدود هفتاد مقاله، در این سه مجموعه، از فهرست‌نگاران مختلف حتی مقالات اعضای خارجی انجمن، آمده است.
آیا انجمن فهرست نگاران در سال های اخیر در چشم انداز کاری که برای خود ترسیم کرده، موفق بوده است؟
ابتدا کار خیلی مشکل می نمود، اما به هرحال گروهی کنار هم آمدند و اثبات کردند که می خواهند کاری جدی انجام دهند. کارهای گروهی در ایران واقعاً دیر جواب می دهد و همیشه مشکلات خاص خودش را دارد. مخصوصاً در حیطه نسخه های خطی، ذوق ها معمولاً انفرادی است و بیشتر افراد به دلیل علاقه به نسخه های خطی انفرادی کار می کنند و کار گروهی واقعاً مشکل است. در این موقعیت، احساس ما به عنوان کسانی که بیشتر با حیطه نسخه‌های خطی در ارتباط هستیم، این است که بحث استانداردسازی نسخه های خطی بسیار مهم و جایش خالی است. در این خصوص نشستی تخصصی را برگزار کرده ایم و امیدواریم پس از این نشست مباحث جدی تر را دنبال کنیم و به این سمت و سو برویم. در نمایشگاه کتاب تهران، اردیبهشت سال گذشته، در جلسه ای که معاون کتابخانه ملی هم حضور داشت تأکید کردم و تأکید می کنم این کار، کاری است که کتابخانه ملی باید به عهده بگیرد و کتابخانه ملی به جهت ماهیت خود می تواند بحث استانداردسازی نسخه های خطی را به عهده بگیرد و همه اعضای انجمن آمادگی لازم را برای این کارها دارند.
در سال های اخیر در عرصه فهرست نویسی فعالیت های نسبتا مطلوبی انجام شده است. حاصل این فعالیت ها چقدر در روند فهرست نویسی موثر بوده است؟
در این مورد باید بگوییم دیر آغاز کرده ایم. در کشور پاکستان برای این مبحث چند نفر به صورت خاص کار کرده اند و ما با این پیشینه در ایران جزو سه کشوری که بیشترین نسخه های خطی و فهرست نگاران دنیا را داریم، ولی این مباحث سر و سامان نگرفته است. امیدواریم این تشکل ها و دور هم جمع شدن ها هم تشویقی برای افرادی باشد که می خواهند به صورت جدی تر کار کنند و هم جوان ها با پیشکسوت ها بیشتر آشنا شوند و هم سبب شود بحث های تخصصی در این مجامع کلید بخورد یا آن طرح هایی که کلید می خورد جدی تر پیگیری شود. به هرحال نفس این کنار هم جمع شدن ها، می تواند در خصوص آینده فهرست نگاری در ایران موثر باشد.
بحث استاندارسازی در فهرست نویسی را مطرح کردید. برای استانداردسازی چه عواملی لازم است؟ تدوین شیوه نامه می تواند به این موضوع کمک کند؟
تدوین شیوه نامه ضروری است. مانند شیوه نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی که فرهنگستان رسم الخطی را پیشنهاد می دهد، اما الزام نمی کند که باید این کار را انجام دهید، ولی کسانی که علاقه مند هستند شیوه استاندارد را رعایت کنند، شیوه نامه فرهنگستان را به عنوان استاندارد می پذیرند. پس از معرفی شیوه نامه فرهنگستان، بسیاری از مجلات از فرد درخواست کردند که مقاله خود را مطابق با این شیوه نامه ارسال کنند. ما باید به این سمت و سو حرکت کنیم که انجمن فهرست نگاران با همکاری پیشکسوتان و با تحرک جوانان فهرست نگار با هم بتوانند مباحث را به صورت ریزریز در جلسات مختلف انجام شود و شیوه نامه ای استاندارد را پیشنهاد و کسانی که علاقه مند هستند این موضوع را رعایت کنند.
انجمن فهرست‌نگاران چه برنامه هایی برای آینده خود دارد .آیا حمایت هایی که موسسات مختلف از مرکز شما می کنند، کافی است؟
در واقع آن چیزی که سبب شده در کارها به کندی پیش رویم، این است که حمایتی نداشته ایم. وقتی جُنگی تدوین می شود بعضی از موسسات آن را خریداری می کنند. هزینه های مالی جُنگی که هم اکنون به چاپ رسیده مرکز احیای میراث اسلامی به عهده گرفته و آنجا برگزارکننده است. یکی از بحث هایی که هم اکنون به دنبال آن هستیم استانداردسازی و برگزاری بحث جلسات نقد و بررسی است تا به صورت عملی با فهرست‌نگارها درگیر باشیم. ما معتقد هستیم که صرفاً تدوین جُنگ نمی تواند دغدغه های فهرست نگارها را برطرف کند و در کنار آن جلسات نقد و بررسی لازم است.
در پایان لطفا درباره جُنگ اخیر که قرار است در روز 20 بهمن رونمایی شود کمی توضیح دهید؟
این جُنگ 22 مقاله مختلف از فهرست نگاران و چند ترجمه است که اهدا شده به مرحوم عبدالعزیز طباطبایی و در مورد ایشان و آثار شان است و مجموعاً 800 صفحه شده و امیدواریم جُنگ های بعدی کیفیت بهتری داشته باشد.
گفت و گو از معصومه کلانکی