میراث مکتوب – کتاب تاریخ نگاری و مورخان عثمانی نوزدهمین کتاب از مجموعه انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام، توسط دکتر نصرالله صالحی ترجمه و تدوین شد. این کتاب در یک فصل مقدماتی و چهار فصل اصلی تنظیم شده است.
در سالهای اخیر، تاریخنگاری در ایران و جهان، یکی از دغدغه های برخی از محققان تاریخ در ایران بوده است. هرچند شمار آثار تألیفی و ترجمه شده در این زمینه اندک است، ولی همین تعداد اندک، حاکی از توجه محققان تاریخ به مسأله مهم تاریخ نگاری است. مسألهای که در گذشته توجه چندانی به آن نشده بود.
یکی از جریان های مهم تاریخ نگاری در جهان اسلام، بدون شک تاریخنگاری عثمانی است. مورخان قلمرو امپراتوری عثمانی، در طول شش سده استیلای عثمانیان، آثار پرشمار و ارزشمندی خلق کرده اند. البته اروپاییان بیشتر از مسلمانان اعم از ایرانی و عرب، به مطالعه و بررسی این آثار پرداختهاند. چنانکه همین مستشرقان اروپایی منابع تاریخ عثمانی از سده دهم/ شانزدهم به بعد را به زبانهای خود ترجمه کردهاند.
مورخان غربی که به شناخت دولت عثمانی نیاز داشتند، متن کامل یا بخشی از آثار تاریخی سفرا و سیاحان عثمانی، به ویژه آثار مورخان بزرگی نظیر کاتب چلبی، نعیما، خواجه سعدالدین و جلال زاده مصطفی را به زبان های ایتالیایی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی ترجمه و منتشر کردهاند.
در ایران متأسفانه تا دوره ناصرالدین شاه، هیچ توجهی به تاریخ عثمانی و منابع آن نشد. در این دوره بنا به علاقه شخص شاه، چند منبع تاریخی عثمانی به فارسی ترجمه شد و بعد از آن بار دیگر این آثار مورد بی توجهی قرار گرفت. بنابراین آشنایی محققان تاریخ در ایران، از تاریخنگاری عثمانی تا روزگار حاضر همچنان ادامه یافته است.
در حالی که در ایران، چنین فقر شدیدی نسبت به تاریخنگاری عثمانی وجود دارد، در اروپا و آمریکا علاوه بر تصحیح و انتشار منابع دست اول عثمانی، دهها تک نگاری ارزشمند به صورت کتاب و پایاننامههای تحصیلی درباره تاریخنگاری عثمانی، تألیف و انتشار یافته است. علاوه بر آن، یکی از پروژههای مهم دانشگاه هاروارد در یک دهه گذشته، تدوین دانشنامه مورخان عثمانی است که از طریق اینترنت در دسترس همگان است.
پرداختن به تاریخنگاری عثمانی به ویژه برای ما ایرانیان از آن لحاظ که موجب شناخت بهتر و بیشتر تاریخنگاری ایران میشود، دارای اهمیت بسیاری است، زیرا تاریخنگاری عثمانی از همان آغاز شکلگیری و نیز در مرحله اوج و کمال خود تا حد زیادی وامدار زبان فارسی، عناصر ایرانی و شیوههای تاریخنگاری ایران بود.
نگارنده با نظر به این ضرورتها، از چند سال گذشته به این سو، در کنار ترجمه منابع و متون عثمانی، تعدادی از جدیترین مقالههای مربوط به تاریخ نگاری عثمانی، از زبان انگلیسی و ترکی را ترجمه کرده است.
کتاب حاضر مشتمل بر مقالههای مذکور و نیز فصلی از کتاب رمضان ششن درباره مورخان عثمانی است که در پژوهشکده تاریخ اسلام انتشار می یابد.
فصل مقدماتی کتاب، در مقالهای با عنوان «تاریخنویسی در آناتولی (پیش از دوره عثمانی)» از علی ارطغرل به بحث تاریخ نگاری پیش از عثمانی پرداخته است.
فصل اول کتاب طی نه مقاله روند تاریخنگاری عثمانی را بررسی کرده است. مقالات این بخش شامل این مباحث است: پیدایش تاریخ نگاری عثمانی؛ آغاز تاریخ نگاری عثمانی؛ در باب تاریخ نگاری در عثمانی؛ مروری بر تاریخ نگاری عثمانی؛ تاریخ نگاری عثمانی؛ جریانهای عمده در تاریخ نگاری عثمانی؛ رابطه علت و معلول در تاریخ نگاری عثمانی؛ تاریخ نگاری عثمانی در دوره سلیمان قانونی؛ نخبگان ایرانی در خدمت سلطان عثمانی.
فصل دوم کتاب به موضوع «تاریخنگاری عثمانی در دورهٔ تنظیمات» پرداخته است.
فصل سوم «مورخان عثمانی» را معرفی کرده است.
فصل چهارم نیز مشتمل بر چهار مقاله به شرح زیر است: معرفی و توصیف منشآت فارسی صاری عبدالله افندی؛ معرفی یک مجموعه منشآت از سده دهم؛ در فواید فتحنامههای عثمانی؛ ظفرنامههای عثمانی: مطالعه موردی ظفرنامه سلطان مراد خان.
تاریخ نگاری و مورخان عثمانی برای پژوهشگرانی که درباره امپراتوری عثمانی تحقیق می‌کنند و نیز پژوهشگرانی که به مطالعه تاریخنگاری ایران و جهان اسلام علاقه‌مندند، مفید خواهد بود. در این کتاب، سنت تاریخنگاری در جهان اسلام به‌صورت مقایسه‌ای توجه شده است.
چاپ نخست کتاب «تاریخنگاری و مورخان عثمانی» با ترجمه و تالیف نصرالله صالحی در ۴۶۶ صفحه، شمارگان یک‌هزار و ۵۰۰ نسخه و بهای ۱۵هزار و ۵۰۰ تومان از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام راهی بازار کتاب شده است.
در سالهای اخیر، تاریخنگاری در ایران و جهان، یکی از دغدغه های برخی از محققان تاریخ در ایران بوده است. هرچند شمار آثار تألیفی و ترجمه شده در این زمینه اندک است، ولی همین تعداد اندک، حاکی از توجه محققان تاریخ به مسأله مهم تاریخ نگاری است. مسألهای که در گذشته توجه چندانی به آن نشده بود.
یکی از جریان های مهم تاریخ نگاری در جهان اسلام، بدون شک تاریخنگاری عثمانی است. مورخان قلمرو امپراتوری عثمانی، در طول شش سده استیلای عثمانیان، آثار پرشمار و ارزشمندی خلق کرده اند. البته اروپاییان بیشتر از مسلمانان اعم از ایرانی و عرب، به مطالعه و بررسی این آثار پرداختهاند. چنانکه همین مستشرقان اروپایی منابع تاریخ عثمانی از سده دهم/ شانزدهم به بعد را به زبانهای خود ترجمه کردهاند.
مورخان غربی که به شناخت دولت عثمانی نیاز داشتند، متن کامل یا بخشی از آثار تاریخی سفرا و سیاحان عثمانی، به ویژه آثار مورخان بزرگی نظیر کاتب چلبی، نعیما، خواجه سعدالدین و جلال زاده مصطفی را به زبان های ایتالیایی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی ترجمه و منتشر کردهاند.
در ایران متأسفانه تا دوره ناصرالدین شاه، هیچ توجهی به تاریخ عثمانی و منابع آن نشد. در این دوره بنا به علاقه شخص شاه، چند منبع تاریخی عثمانی به فارسی ترجمه شد و بعد از آن بار دیگر این آثار مورد بی توجهی قرار گرفت. بنابراین آشنایی محققان تاریخ در ایران، از تاریخنگاری عثمانی تا روزگار حاضر همچنان ادامه یافته است.
در حالی که در ایران، چنین فقر شدیدی نسبت به تاریخنگاری عثمانی وجود دارد، در اروپا و آمریکا علاوه بر تصحیح و انتشار منابع دست اول عثمانی، دهها تک نگاری ارزشمند به صورت کتاب و پایاننامههای تحصیلی درباره تاریخنگاری عثمانی، تألیف و انتشار یافته است. علاوه بر آن، یکی از پروژههای مهم دانشگاه هاروارد در یک دهه گذشته، تدوین دانشنامه مورخان عثمانی است که از طریق اینترنت در دسترس همگان است.
پرداختن به تاریخنگاری عثمانی به ویژه برای ما ایرانیان از آن لحاظ که موجب شناخت بهتر و بیشتر تاریخنگاری ایران میشود، دارای اهمیت بسیاری است، زیرا تاریخنگاری عثمانی از همان آغاز شکلگیری و نیز در مرحله اوج و کمال خود تا حد زیادی وامدار زبان فارسی، عناصر ایرانی و شیوههای تاریخنگاری ایران بود.
نگارنده با نظر به این ضرورتها، از چند سال گذشته به این سو، در کنار ترجمه منابع و متون عثمانی، تعدادی از جدیترین مقالههای مربوط به تاریخ نگاری عثمانی، از زبان انگلیسی و ترکی را ترجمه کرده است.
کتاب حاضر مشتمل بر مقالههای مذکور و نیز فصلی از کتاب رمضان ششن درباره مورخان عثمانی است که در پژوهشکده تاریخ اسلام انتشار می یابد.
فصل مقدماتی کتاب، در مقالهای با عنوان «تاریخنویسی در آناتولی (پیش از دوره عثمانی)» از علی ارطغرل به بحث تاریخ نگاری پیش از عثمانی پرداخته است.
فصل اول کتاب طی نه مقاله روند تاریخنگاری عثمانی را بررسی کرده است. مقالات این بخش شامل این مباحث است: پیدایش تاریخ نگاری عثمانی؛ آغاز تاریخ نگاری عثمانی؛ در باب تاریخ نگاری در عثمانی؛ مروری بر تاریخ نگاری عثمانی؛ تاریخ نگاری عثمانی؛ جریانهای عمده در تاریخ نگاری عثمانی؛ رابطه علت و معلول در تاریخ نگاری عثمانی؛ تاریخ نگاری عثمانی در دوره سلیمان قانونی؛ نخبگان ایرانی در خدمت سلطان عثمانی.
فصل دوم کتاب به موضوع «تاریخنگاری عثمانی در دورهٔ تنظیمات» پرداخته است.
فصل سوم «مورخان عثمانی» را معرفی کرده است.
فصل چهارم نیز مشتمل بر چهار مقاله به شرح زیر است: معرفی و توصیف منشآت فارسی صاری عبدالله افندی؛ معرفی یک مجموعه منشآت از سده دهم؛ در فواید فتحنامههای عثمانی؛ ظفرنامههای عثمانی: مطالعه موردی ظفرنامه سلطان مراد خان.
تاریخ نگاری و مورخان عثمانی برای پژوهشگرانی که درباره امپراتوری عثمانی تحقیق می‌کنند و نیز پژوهشگرانی که به مطالعه تاریخنگاری ایران و جهان اسلام علاقه‌مندند، مفید خواهد بود. در این کتاب، سنت تاریخنگاری در جهان اسلام به‌صورت مقایسه‌ای توجه شده است.
چاپ نخست کتاب «تاریخنگاری و مورخان عثمانی» با ترجمه و تالیف نصرالله صالحی در ۴۶۶ صفحه، شمارگان یک‌هزار و ۵۰۰ نسخه و بهای ۱۵هزار و ۵۰۰ تومان از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام راهی بازار کتاب شده است.