ميراث مكتوب: دكتر رسول جعفريان در نشست بررسي انديشه و اخلاق در اسلام براساس روضه الانوار عباسي، گفت: به نظر من محقق سبزواري، محفوظ سه جريان فكري بوده و از هر كدام از اين جريان ها، بهره اي برده و كتابش هم آميخته اي از انديشه هاي اين سه نحل فكري است.
وي در اين نشست كه روز دوشنبه 27 تيرماه 84 برگزار شد ، گفت: درباره روضه هم مي توان اين پرسش را مطرح كرد كه اگر مواد اين كتاب از اين سه نحله فكري گرفته شده، صورت كتاب براساس كدام يك از اين نحله هاي فكري شكل گرفته است. اين نحله فكري را تقريباً در تمام كتاب مي شود ديد، گرچه يكي از آنها كه صورت سياست نامه نويسي و اندرزنامه نويسي است، غالب است، يعني صورت كتاب متخذ از يك نحله به خصوص است، محقق سبزواري يك فيلسوف است نه يك فقيه. آن زمان كه فلسفه مي داند و مي نويسند، فيلسوف است، آن زمان كه فقه مي نويسد، فقيه است. به نظرم نتوانست اين ها را خوب تلفيق بكند و شايد مشكل هم باشد كه روش فلسفي و فقهي را تلفيق كرد.
وي ادامه داد:حال در عصر معاصر ،علامه طباطبايي را داريم كه وقتي بدايه و نهايه را مي نويسد، رنگ كاملاً فلسفي دارد و حتي به يك حديث هم استناد نمي كند ،حتي در نوشته هاي قبلي مثل ملاصدرا اگر از حديث استفاده مي شود، حديثي به خصوص است كه با ادبيات فلسفي شان سازگار باشد. حال ريشه هاي اين فلسفه كجاست؟ جلوتر كه مي رويد به مكتب مثلاً فلسفي و كلامي حلي مي رسد و كمي عميق تر حرف هاي فارابي است و كمي باز عميق تر حرف ها و بحث هايي است كه از معتزله است و از فكر يوناني آمده. در تمام شعبه ها و در تمامي علوم محقق، سبزواري ميراث دار اين بخش فلسفي است و بايد تمام اين ها را رعايت بكند، تمام آنچه در سياست مدرن ياد گرفته، تمام آن اخلاقي كه درست يا نادرست مبتني بر نقل هاي يوناني بوده، فراگرفته، اين هم نكته اي است كه در ذهنش موجود است و اين نحله دومش است. اما علاوه بر اين ها، او يك فقيه است. يك فرد متشرع است كه كفايه-الاحكام دارد كه اين همه فقها به آن استناد كرده اند؛ آراء فقهي مختلف دارد و خود شيخ الاسلام است و بالاترين ويژگي اش اين است كه مجتهد و فقيه است. كسي است كه بايد از حديث و آيه قرآن استفاده كند و همين طور از نهج البلاغه و سيره معصومين. حال اين سه روش مي خواهد تلفيق شود، يعني مي خواهيد كتابي بنويسيد در علم سياست. از طرفي در فلسفه يوناني به شما آموخته اند كه حكيم بايستي فرد اول حكومت باشد و محقق سبزواري واقعاً اين را رعايت كرده. اولين مرحله را به حكما اختصاص مي دهد، يعني آنها هستند كه در مرحله اول بر همه چيز تفو�’ق دارند ومقدم بر همه ،البته در توضيح مي آورد كه اين حكيم بايد متشرع و عالم دين هم باشد، ولي حكيم را به عنوان طايفه مقدم به كار مي برد. مرحله دوم را به مجتهدان اختصاص مي دهد كه توضيح مي دهد اجتهاد چيست. مرحله سوم، محدثان و مفسران و فقيهان هستند كه منظور از فقيهان، فقيهان درجه 2 و 3 است، نه آنهايي كه مجتهد و شاخص اند. درجه چهارم سادات اند كه اين سادات كم و بيش با دين ارتباطي دارند و تمام دوره صفوي سادات جايگاه خاصي دارند كه خود اين، نشان مي دهد اين چهار طايفه اهميت دارند و بعد سلطنت ايراني نيز براي وي اهميت دارد؛ چه در قالب آن سياست نامه نويسي ها.
دكتر رسول جعفريان همچنين گفت:اول كتاب صحبت بر سر اين است كه انسان مدني بالطبع است و اجتماع، يعني تمدن و انسان ها در قالب زندگي اجتماعي شان نياز به شريعت دارند، يعني تا وقتي قانون پيش مي آيد، به سراغ شريعت مي رود، يعني آن حدود و ثغور و قوانين مي شود، شريعت. بعد مي گويد انسان ها كه به حق خود قانع نيستند، همان اصولي كه شما مي شناسيد، تاريخ تفكر اجتماعي مسلمان ها، پس شريعت بايد باشد تا بر طبق آن عمل كنند و چون عمل نمي كنند، يك سلطان نيازمندند تا حافظ ايشان باشد. بعد اين به ذهن مي آيد كه حال اين سلطان چگونه با عقايد ديني سازگار است. او خيلي راحت تلفيق مي كند و شيعه در اين قسمت بسيار ماهرانه عمل كرده ،يعني با تمام شرايط تاريخي خود را وفق داده اند، ولي اين حرف ها را در مرحله عمل سياسي زده اند و در فقه شان به گونه اي ديگر عمل كرده اند. در عالم سياست و واقع و عمل با سلطنت و جمهوري و شكل هاي مختلف ديگري كنار آمده اند، ولي انتهاي عملشان در فقه به گونه اي ديگر است. محقق سبزواري تلفيقي از اين افكار دارد و من خيلي فكر تازه اي در انديشه او نمي بينم و زياد هم لازم نبود چون در آن زمان پادشاهي با مباني خاص خود بوده كه محقق با زيركي به آن توجه نكرده، يعني اشاره اي به تصوف و مرشد كل نكرده. از فقه نيز فاصله گرفته، چون در هيچ يك از كتاب هاي فقهي محقق سبزواري، شما دفاعي از سلطنت نمي بينيد. اين روش به خاطر سياست نامه نويسي و كار عملي اش است ،چرا كه او خودش در آن حكومت در كار است و از آن دفاع مي كند.