جهان عرب مي تواند به داشتن «بشار عواد» افتخار كند

ميراث مكتوب :آقاي محمدكاظم‌ رحمتي‌ در نشست دانش‌ پژوهي‌ بر پايه‌ تاريخ‌ بغداد خطيب‌ بغدادي‌ (نقد و بررسي‌ كتاب‌ نهاد آموزش‌ اسلامي‌) گفت: تاريخ بغداد كاري از محقق توانمند عراقي آقاي بشار عواد معروف، يكي از چند محقق برچسته در حوزه متون است كه در اين پنجاه سال اخير، جهان عرب مي تواند به داشتن آن افتخار كند.
وي در اين نشست كه روز دوشنبه 10 مرداد84 برگزار شد، افزود: نخستين باري كه با كتاب نهاد آموزش اسلام آشنا شدم، برمي گردد به آن سال هايي كه اين كتاب چاپ اولش تازه در چاپ آستان قدس رضوي منتشر شده بود و من دانشجوي سال اول تربيت معلم بودم و اين كتاب بين كتاب هايي كه در مورد تعليم و تربيت بود. بشار عواد معروف يكي از چهره هاي بسيار درخشاني است كه كارهاي متعددي را، كارهايي كه هر كدامش به تنهايي براي اينكه كسي عمرش را براي آنها مشغول بكند ايشان انجام داده ، از جمله تعريف الكمال كه كاري در 17 جلد و كار بسيار مفصلي است و تاريخ بغداد كه مي شود گفت يكي از بهترين كارهاي بشار عواد معروف است. تاريخ بغدادي كه در سال 1931 چاپ شده بود ،سازوكار انتقادي ندارد چون جزء اولين كتاب هايي است كه در جهان عرب جسته گريخته با استفاده از شيوه هاي تصحيح متون در غرب،تصحيح شده است. از آنجا كه از 2 نسخه استفاده شده ، افتادگي هاي فراواني دارد.
وي ادامه داد: ويژگي هاي خاصي كه در كتاب چاپ جديد مدينه الفضيله الاسلام وجود دارد، اولا از عنوان كتاب ما با مشكل روبرو مي شويم، يعني عنواني كه در تنها چاپ موجود اين كتاب است، تاريخ بغداد است ،در حاليكه اين عنوان، عنواني نيست كه مولف براي كتاب خودش گذاشته باشد. كار جدي كه خصوصاً در دايره المعارف ها -كه با مستندسازي و دقت هاي خاصي روبرو هستند- مشاهده مي شود و زياد است ،اين بي دقتي هايي است كه ظاهراً ناشرين هنگام چاپ كتاب انجام مي دهند. عنوان كتاب در صفحه عنوان كتاب چيز ديگري است، روي جلد كتاب چيز ديگري چاپ شده و اين ناهماهنگي ها نمونه هايش زياد است. اولين مسئله اي كه آقاي بشار عواد در همين تصحيح خودش اشاره مي كند ،همين تغيير عنوان كتاب است. آقاي بشار عواد معروف از اين نويسندگان عربي است كه نوشته هايشان از يك زياده گويي هايي كه مي شود آنها را حذف كرد و يا خلاصه كرد، همراه است.
محمدكاظم‌ رحمتي‌ همچنين گفت: بحث هايي كه در ساليان اخير در حوزه بازسازي متون انجام شده، خيلي جدي و قابل توجه است. از مهم ترين نكاتي كه مطرح است اين كه ما مسئله نگارش و تدوين متون را كه در جهان اسلام شاهد آن هستيم، اين مبني بر روند تكميلي است. خب اين روند تكميلي چه ساز و كارهايي داشته، اين نظري كه امروزه خاورشناسان آلماني بيشتر بر آن تأكيد دارند ،اين است كه ما در قرن اول و دوم، نگاشته هاي مدون شده نداشتيم و مجموعه يادداشت هاي پراكنده اي بوده كه شيوخ تهيه مي كردند ،اما اين ها، دستمايه اي بوده براي آثار قرن سوم و اواخر قرن دوم. تاريخ بغداد از اين جهت يكي از متوني است كه در بازسازي متون كهن تر از آن، فراوان مي توان استفاده كرد. آقاي بشار عواد نزديك 300 صفحه چنين بازسازي هايي را انجام داده و موارد و كتاب هايي كه مورد استفاده خطيب بغدادي بوده را همه فهرست كرده و نشان داده و خيلي وارد اين بحث نشده و فقط به يك موضوع توجه كرده و آن تحريرهاي متفاوت از كتاب ها بوده است.
بشار عواد معتقد است كه تحقيق يك متن و تعليقه زدن بر آن ،دو امر متفاوت است ،يكي وقتي شما متني را تصحيح مي كنيد و يادداشت هاي لازمي هم به آن اضافه و در پاورقي ها به اين ها اشاره مي كنيد ،اما تعليقه نويسي و يادداشت هاي مفصلي بر متن، يك امري است كه بعضي وقت ها باعث شود يك كتاب تصحيح تبديل شود به يك اثر مورد استفاده ديگر.
وي معتقد است:آقاي بشار عواد ديدگاه هاي تحقيقي اش خيلي عام و ساده است و از شيوه هاي جديد تحقيقي و نقد متون بهره اي ندارد و به همان شيوه سنتي كار كرده است.