دکتر مختار کمیلی به تازگی کتاب کامل التعبیر را تصحیح کرده که هم اکنون از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب در دست انتشار است. گفت و گوی پایین با دکتر مختار کمیلی به بهانۀ تصحیح این کتاب است.
برای آغاز دربارۀ متونی که هم اکنون مشغول تصحیح آن هستید، صحبت کنید.
در حال حاضر کتاب کامل التعبیر را تصحیح کرده ام و این اثر در نوبت چاپ قرار دارد و ان شاء الله مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را منتشر خواهد کرد. تعبیر سلطانی از قاضی اسماعیل بن نظام الملک ابرقوهی که این نیز خوابنامه است و در سدۀ هشتم نوشته شده ، متن دیگری است که به تصحیح آن مشغولم. این کتاب تا امروز به صورت نسخۀ خطی باقی مانده و به صورت چاپی در نیامده است. در زادگاه بنده، نی ریز ،شاعرانی بوده اند که آثارشان یا چاپ نشده و یا چاپ آنها انتقادی نیست. فرهاد و شیرین شعله نی ریزی را دو سال پیش چاپ کردم. دیوان شهاب نی ریزی را که شیخ الاسلام نی ریز هم بوده، تصحیح کرده ام و به دنبال ناشری هستم که آن را منتشر کند.
دربارۀ کتاب کامل التعبیر کمی بیشتر توضیح می دهید؟
کامل التعبیر از حبیش تفلیسی است و در سدۀ ششم هجری تألیف شده است.این کتاب چاپ های متعدد دارد اما باید گفت متأسفانه این چاپ ها همه مغلوط هستند. بهترین چاپ این کتاب، چاپ کتاب فروشی اسلامیه است که اغلاط و کاستی های فراوان دارد. چاپ های فعلی کامل التعبیر همگی از متن اصلی فاصلۀ بسیار دارند.
بنده بر اساس نسخۀ کتابخانۀ چلبی عبد الله، که زنده یاد ایرج افشار آن را در مقاله «اندر فواید لغوی کامل التعبیر » معرفی کرده، تصحیح خود را به پایان آورده است.
کامل التعبیر در زمرۀ قدیمی ترین کتابهایی است که به فارسی در زمینۀ تعبیر خواب نوشته شده است و بنابر این در بررسی سیر اندیشه های خوابگزارانه، از منبع دست اول است.
نسخۀ اساس برای تصحیح این اثر در کجا نگهداری می شود؟
اصل نسخه در کتابخانۀ چلبی عبدالله است که در شهر کوتاهیه ترکیه در سال772 قمری کتابت شده است. میکروفیلم این نسخه را مرحوم مجتبی مینوی برای دانشگاه تهران تهیه کرده است.
آیا در این کتاب به اصطلاحات نجومی پرداخته شده است؟
همان گونه که از عنوان کتاب بر می آید، کامل التعبیر به نقل اقوال و گفتارهای خوابگزارانی چون ابن سیرین، دانیال ، ابراهیم کرمانی، امام جعفر صادق(ع) و…پرداخته و آموزه ها و اصطلاحات نجومی در ان جایی ندارد . البته حبیش، در علوم متعددی دست داشته و در نجوم هم کتابی به نام «بیان النجوم» تالیف کرده است.
تفاوت این اثر با سایر آثار هم دوره ای آن چیست؟
سادگی زبان در این اثر و سایر آثار حبیش مشهود است و این از تفاوت های این اثر با آثاری چون کلیله و دمنه است . چون کامل التعبیر در آسیای صغیر تالیف شده، تفاوت های زبانی قابل ملاحظه ای با آثاری که در همین دوره درمناطق دیگر ایران تألیف شده اند ، دارد. زبان مردم شمال غرب ایران در سدۀ ششم در آثار حبیش کمابیش بازتاب یافته است.
دیدگاه شما دربارۀ بازتصحیح برخی متون ارزشمند زبان فارسی چیست؟
باید دید که متن چگونه متنی است. دیوان حافظ و شاهنامه حکیم فردوسی و متون دیگری که درادبیات فارسی تأثیر زیادی گذاشته اند، بازتصحیح آن ها مفید بوده و مفید است، بازتصحیح به این معنی نیست که زحمت مصححان قبلی را کم ارزش بدانیم، مصححان پیشین زحمت خود را کشیده اند اما ممکن است به عللی کلماتی را بد خوانده باشند، وانگهی در مواردی دست نوشت تازۀ معتبری یافت می شود که تفاوت هایی با نسخ مصححان پیشین دارد، این نسخۀ نو یافته ارزشمند، بازتصحیح متن را ضروری می کند.
در پایان با توجه به افزایش سرقت های ادبی و ادبی چه اقداماتی برای کاهش این بی اخلاقی های علمی ضروری است؟
افشا و برملا کردن این گونه سرقت ها، بسیار ضروری است بلکه سارقان ادبی و علمی که سوء سابقه زیادی در تاریخ علم و ادب این مرز و بوم دارند از ترس رسوایی، دست از این بی اخلاقی بردارند. باید کوس رسوایی این جماعت را از طریق مطبوعات، سایت های اینترنتی و برنامه های ادبی رادیو و تلویزیون به صدا در آورد. وضع و اجرای قوانینی که سد و مانع سرقت علمی شود، تا حدودی کارسازخواهد بود.
در پایان سپاسدار دکتر ایرانی که با درج مطالبی غوغا انگیز در زمینه سرقت ادبی و کتاب و مقاله سازی در سایت میراث، به جامعۀ علمی کشور هشدار می دهند، هستیم.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی