میراث مکتوب – نظام الدین بن حسین بن مجدالدین استرآبادی از شاعران شیعی مذهب سدۀ نهم و اوایل سدۀ دهم قمری است.
شیعی مذهب بودن او را از قصایدش در باب منقبت ائمه می توان دریافت. از نظام الدین در تذکره ها با عناوین مولانا نظام الدین استرآبادی، نظام معمایی و نظام استرآبادی یاد شده است. گرایش او را به معما و نیز فضل و دانش او را تمام شرح حال نویسان در آغاز کلامشان، پیرامون او، متذکر شده اند. در جوانی به سرودن معما روی آورد و به تحصیل این فن پرداخت تا جایی که به نظام معمایی معروف شد اما وقتی که در هرات به واسطه امیر علیشیر نوایی با میرحسین معمایی ملاقات کرد و مدتی در مصاحبت او ماند، سرودن معما را رها کرد، چرا که میرحسین در این علم سرآمد بود. بنابراین او این فن را رها کرد و به قصیده سرایی روی آورد و سپس از غایت خلوص نیت به مداحی اهل بیت (علیهم السلام) روی آورد.
در اغلب تذکره ها در شرح حال نظام گفته اند که جز اشعاری در مدح ائمه در موضوعات دیگر چیزی نمی سرود یا کمتر می سرود. اما قدیمی ترین نسخه های به جای مانده از دیوان نظام شامل قصاید، قطعات، ترکیب بندها، غزلیات، ترجیع بند و رباعیات می شوند و گاهی به مدح بزرگان عصر خویش نیز پرداخته است.
نظام الدین استرآبادی علاوه بر دیوان اشعار، پنج اثر دیگر نیز دارد:
۱- سعادت نامه: حماسه ای مذهبی در قالب مثنوی بر وزن خسرو و شیرین که موضوع آن زندگی و جنگهای رسول اکرم است.
۲- دستور معما: رساله ای آموزشی در فن معما به نثر
۳- سلیمان و بلقیس: مثنوی ای که در بسیاری از تذکره ها از انتساب آن به نظام الدین استرآبادی صحبت شده است اما نسخۀ کاملی از آن موجود نیست.
۴- چرخیات یا معراج الخیال: این اثر در حقیقت یکی از قصاید نظام الدین است که دارای شهرت زیادی بوده و در جنگ های بسیاری آمده است.
۵- منهاج الهدی: این اثر نیز قصیده دیگری از نظام است که به غلط تحت عنوان اثری مستقل در برخی فهارس نسخ وارد شده است.
مصححان این اثر، از هفت نسخه بهره جسته اند که نسخه ای از دیوان نظام به شمارۀ ۸۲۶ در مخزن کتابخانه شماره دو مجلس شورای اسلامی را نسخه اساس قرار داده اند. تاریخ کتابت این نسخه، ۹۶۷ ق، یعنی حدود چهل سال بعد از مرگ نظام است؛ خط آن نستعلیق خوش است و شامل همه دیوان نظام می شود.
دیوان نظام استرآبادی؛ سروده نظام الدین بن حسین بن مجد الدین استرآبادی (سده ۹-۱۰ ق)؛ تحقیق و تصحیح شاسته ابراهیمی و مرضیه بیک وردی لو؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۱۳۳۶ صفحه و به بهای ۳۵۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
شیعی مذهب بودن او را از قصایدش در باب منقبت ائمه می توان دریافت. از نظام الدین در تذکره ها با عناوین مولانا نظام الدین استرآبادی، نظام معمایی و نظام استرآبادی یاد شده است. گرایش او را به معما و نیز فضل و دانش او را تمام شرح حال نویسان در آغاز کلامشان، پیرامون او، متذکر شده اند. در جوانی به سرودن معما روی آورد و به تحصیل این فن پرداخت تا جایی که به نظام معمایی معروف شد اما وقتی که در هرات به واسطه امیر علیشیر نوایی با میرحسین معمایی ملاقات کرد و مدتی در مصاحبت او ماند، سرودن معما را رها کرد، چرا که میرحسین در این علم سرآمد بود. بنابراین او این فن را رها کرد و به قصیده سرایی روی آورد و سپس از غایت خلوص نیت به مداحی اهل بیت (علیهم السلام) روی آورد.
در اغلب تذکره ها در شرح حال نظام گفته اند که جز اشعاری در مدح ائمه در موضوعات دیگر چیزی نمی سرود یا کمتر می سرود. اما قدیمی ترین نسخه های به جای مانده از دیوان نظام شامل قصاید، قطعات، ترکیب بندها، غزلیات، ترجیع بند و رباعیات می شوند و گاهی به مدح بزرگان عصر خویش نیز پرداخته است.
نظام الدین استرآبادی علاوه بر دیوان اشعار، پنج اثر دیگر نیز دارد:
۱- سعادت نامه: حماسه ای مذهبی در قالب مثنوی بر وزن خسرو و شیرین که موضوع آن زندگی و جنگهای رسول اکرم است.
۲- دستور معما: رساله ای آموزشی در فن معما به نثر
۳- سلیمان و بلقیس: مثنوی ای که در بسیاری از تذکره ها از انتساب آن به نظام الدین استرآبادی صحبت شده است اما نسخۀ کاملی از آن موجود نیست.
۴- چرخیات یا معراج الخیال: این اثر در حقیقت یکی از قصاید نظام الدین است که دارای شهرت زیادی بوده و در جنگ های بسیاری آمده است.
۵- منهاج الهدی: این اثر نیز قصیده دیگری از نظام است که به غلط تحت عنوان اثری مستقل در برخی فهارس نسخ وارد شده است.
مصححان این اثر، از هفت نسخه بهره جسته اند که نسخه ای از دیوان نظام به شمارۀ ۸۲۶ در مخزن کتابخانه شماره دو مجلس شورای اسلامی را نسخه اساس قرار داده اند. تاریخ کتابت این نسخه، ۹۶۷ ق، یعنی حدود چهل سال بعد از مرگ نظام است؛ خط آن نستعلیق خوش است و شامل همه دیوان نظام می شود.
دیوان نظام استرآبادی؛ سروده نظام الدین بن حسین بن مجد الدین استرآبادی (سده ۹-۱۰ ق)؛ تحقیق و تصحیح شاسته ابراهیمی و مرضیه بیک وردی لو؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۱۳۳۶ صفحه و به بهای ۳۵۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات