میراث مکتوب – بغداد، پایتخت جهان اسلام، به دلیل جایگاه مهم و اثربخش آن در تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی سده های چهارم و پنجم هجری، تأثیر بسیاری بر سراسر جهان اسلام داشت. قدرتگیری آل بویه شیعی در بغداد و حضور اثربخش برخی فرقه‌های امامیه، معتزله، حنابله و اشاعره در این شهر، فرآیند تحولات را شتاب می بخشید. در نتیجه، بغداد در آن روزگار شهر پیروان اندیشه‌های مذهبی و کلامی مختلف بود و زمینه تعامل و ارتباط این فرقه‌ها را فراهم مى‌ساخت. پیروان اندیشه‌های مذهبی و کلامی در تولید فکر و اندیشه گام‌های نویی برداشتند و ارتباط آنان با پیروان برخی ادیان نیز در این زمینه نقش داشت. بررسی تعامل فکری و سیاسی امامیه در ارتباط با سه فرقه مهم و اثرگذار در بغداد، موضوع پژوهشى است که تأثیرگذاری و تأثیرپذیری امامیه از این فرقه‌ها را تبیین مى‌کند.
مولف در کتاب بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل بویه بیان می کند که شهر بغداد، به دلیل جایگاه مهم و اثربخش و تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی آن در سده های چهارم و پنجم هجری تأثیر بسیاری بر سراسر جهان اسلام داشت. در همین راستا، قدرتگیری آل بویه شیعی در بغداد و حضور اثربخش برخی فرقه های امامیه، معتزله، حنابله و اشاعره در این شهر، بر شتاب فرآیند تحولات بغداد افزود. از این رو، می توان بغداد عصر آل بویه را شهر پیروان اندیشه های مذهبی و کلامی مختلف نامید که زمینه تعامل و ارتباط این فرقه ها را فراهم کرد و در تولید فکر و اندیشه گام های نویی برداشتند و ارتباط آنان با پیروان برخی ادیان نیز در این زمینه نقش داشته است.
دستاورد تحقیق این است که امامیه به عنوان محور اصلی پژوهش با رویکردی اعتدالی در صحنه اندیشه‌های اعتقادی و سیاسی ظاهر گردید و در برابر آن، معتزله با رویکرد عقلانی، روشنگری و دوری گزیدن از محوریت سنت؛ حنابله با رویکرد سنتگرایی و پرهیز از عقل محوری و هرگونه اجتهاد و روشنگری در امر دین و در نهایت اشاعره به عنوان واکنشی در برابر اعتزال و برای جلوگیری از افراط و تفریط معتزله و حنابله، به اندیشه های اعتدالی روی آورده و محور تفسیر دین را سنت دانسته و توجه به عقل را نیز ضروری پنداشتند. با فراهم آمدن زمینه ارتباط و گفتگو میان این چهار فرقه، شکل گیری و ظهور تعامل و تقابل جدی این فرقه ها رخ داد و در نتیجه بغداد آبستن حوادث و بحران های زیادی گشت. در این راستا پیوند میان معتزله و امامیه و ارتباط تنگاتنگ آنان با آل بویه سبب شکل گیری گروهی غیر رسمی برگرفته از این سه جریان شد و در طرف دیگر خلافت عباسی با فرقه های حنابله و اشاعره پیوند نزدیک پیدا کرد و گروهی در برابر گروه نخست گردیدند.
کتاب بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل بویه نوشته دکتر محمدرضا بارانی به بهای ۱۱۰۰۰۰ ریال از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شده است.