میراث مکتوب- دانشنامه بزرگ و گسترده‌نویسی شده در دانش پزشکی و دندان‌پزشکی و داروشناسی سده سوم است که آن را بوبکر محمد فرزند زکریا فرزند یحیا رازی (۲۵۱ – ۳۱۳ق / ۸۶۵ – ۹۲۵م) گرد آوری کرد. رازی یزگ مرد ایرانی، پزشکی فیلسوف، کلنیسینی آزمون‌گرا، فرزانه‌ای یگانه، اندیشمندی پُر تلاش که در آغاز در زادگاه خود شهر ری به درمان بیماران و آموزش پزشکی به دانشجویان پرداخت سپس در بغداد کار خود را با مهتری پزشکان و ریاست بیمارستان دنبال کرد و در پایان زندگی به ری بازگشت و مهتری بیمارستان منصوری را به دست گرفت و در همان شهر درگذشت. رازی را جالینوس زمانه و پزشک بیمارستان‌نشین خوانده‌اند. در بلندمرتبگی و والاجاهی رازی همین بس که اخترشناس و ریاضی‌دان بزرگ ایرانی بوریحان بیرونی (۳۶۲ – ۴۴۰ق / ۹۷۳ – ۱۰۴۸م) با داشتن اختلاف در جهان‌بینی با وی، کتابی با نام رساله فی فهرست الکتب الرازی نگاشت که همه کتاب‌ها و رساله‌های او را نزدیک ۱۷۵ کتاب در دانش‌های گوناگون آن زمان، مانند پزشکی، طبیعی، منطق، ریاضی، هیأت و اخترشناسی، فلسفه، متافیزیک، شیمی و گزارش کردن و کوتاه‌نویسی کتاب‌های پیشینیان گردآوری کرد. ابن‌ابی‌اصیبعه (۶۰۰ – ۶۶۸ق / ۱۲۰۴ – ۱۲۷۰م) شمار آن را بیش ۲۳۰ کتاب شمرد. شادروان نجم‌آبادی تا ۲۷۰ کتاب برای وی نام برد.
رازی کتاب حاوی فی الطب یا جامع الکبیر یا جامع الحاصر لصناعه الطب را در بیست و سه جلد گرد آورد. جلد سوم آن که درباره بیماری‌های گوش و حلق و بینی و دندان است، پس از هزار و صد و سی سال به پارسی بازگردانده شد. بخش نخست آن درباره بیماری‌های گوش، مانند: کم شنوایی و ناشنوایی و هر گونه آماس و زخم درون و بیرون گوش و شیوه‌هایی درمانی هر کدام است. بخش دوم درباره بیماری‌های بینی، مانند: خونریزی‌های از بینی، آماس‌های گوناگون و کاهش و یا از دست رفتن حسگر بویایی است و چگونگی رویارویی با هر کدام را بازگو کرده است. بخش یک و دو یک‌چهارم همه کتاب سیصد برگه‌ای است. بخش سوم بیماری‌های دندان و بافت‌های نگاه دارنده آن، دربرگیرنده پوسیدگی‌ها و لقی و کُندی دندان‌ها و نیز چگونگی کمک به رویش دندان‌ها، و آماس و سوزه و آفت و زخم‌های فضای دهان از ساده تا پیشرفته و بدخیم و بخش‌بندی و بازگو کردن گونه‌های هر کدام و چگونگی درمان هر یک. همچنین چگونگی پاییدن تندرستی بافت نرم و سخت دهان.
درمان: درمان بیماری‌های فضای دهان سه گونه است: ۱) خوراکی؛ ۲) تنقیه کردن؛ ۳) کمپرس گذاشتن؛ ۴) شیاف کردن؛ ۵) خونگیری از رگ‌های بزرگ [فصد]؛ ۶) بادکش گذاشتن و خونگیری از رگ‌های سطحی و باریک؛ ۷) داروی کاربردی از بیرون دهان؛ گونه‌های دارویی: سرشته [معجون]، پودر [گَرد / سفوف]، مرهم، دهانشویه، دندانشویه [سنون]، دهان‌گَردان‌ها، داروهای روان‌ساز شکمروش‌زا، داروهای بندآورنده، داروهای گذاشتنی از بیرون بر روی رخساره [ضماد]، داروهای ریختنی بر روی چهره [نطول]، داروهای مالیدنی شل کننده [مرخیه]، شیاف‌های فرونشاننده درد، داروهای تنقیه‌ای. درمان دندان: ۱) پرکردن پوسیدگی‌های کم تا گسترده دندان با مواد پرکننده؛ ۲) چگونگی درمان دارویی و عملی کُندی دندان؛ ۳) چگونگی درمان دارویی و داغ‌گذاری دندان‌های به عصب رسیده [پالپوتومی] با ابزارهای ویژه آن؛ ۴) چگونگی کشیدن دندان با ابزار ویژه آن و بازگوکردن موارد پیشنهادی برای کشیدن؛ ۵) درمان دارویی آماس و عفونت‌های لثه و کارددرمانی آن و یا داغ‌گذاری بر روی آن؛ ۶) چگونگی کمک به رویش دندان و چگونگی رویارویی با پیآمدهای رویش دندان در کودکان؛ ۷) چگونگی پاییدن تندرستی دندان‌ها و بافت‌های نرم و سخت نگاه‌دارنده آن‌ها الف: چگونگی خوراک خوردن و پرهیز خوراکی و زمان خوردن؛ ب: چگونگی بهداشت دهان و دندان با کاربرد مسواک‌های گوناگون و خلال دندان و کاربرد دهانشویه‌ها و دندانشویه‌ها برای پاکیزه نگاه داشتن دهان و دندان
بخش پایانی کتاب درباره آسیب‌های آوایی و گرفتگی و بندآمدن آوا و زبری و درشتی آن و نیز آماس زبان کوچک چگونگی درمان هر کدام چه دارویی و چه کارددرمانی. همچنین بیماری‌های زبان و از دست رفتن بخشی و یا همه حسگر چشایی و کُندی و لکنت زبان و آماس قورباغه که در زیر زبان [Sublingual gland] پدید می‌آید و آماس لوزه‌ها و بخش‌هایی درباره تنفس و ناهنجاری‌های آن است.
منابع کتاب: رازی با درستکاری و امانت‌داری بی‌مانندی آدرس برداشت‌های خود را از کتاب‌ها و نویسندگان گوناگون و گاه از کسانی نامشان نمی‌دانسته با واژه [مجهول] یاد کرده است که دربرگیرنده بیش از سی نفر از اندیشمندان ایرانی آموخته دانشگاه گندیشاپور و یونانی و هندی هستند.
کتاب با پژوهش و برگردان محمدابراهیم ذاکر [دندان‌پزشک] و همیاری مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی دانشگاه شهید بهشتی در آبان‌ماه ۱۳۹۱ چاپ و پخش شد.
رازی کتاب حاوی فی الطب یا جامع الکبیر یا جامع الحاصر لصناعه الطب را در بیست و سه جلد گرد آورد. جلد سوم آن که درباره بیماری‌های گوش و حلق و بینی و دندان است، پس از هزار و صد و سی سال به پارسی بازگردانده شد. بخش نخست آن درباره بیماری‌های گوش، مانند: کم شنوایی و ناشنوایی و هر گونه آماس و زخم درون و بیرون گوش و شیوه‌هایی درمانی هر کدام است. بخش دوم درباره بیماری‌های بینی، مانند: خونریزی‌های از بینی، آماس‌های گوناگون و کاهش و یا از دست رفتن حسگر بویایی است و چگونگی رویارویی با هر کدام را بازگو کرده است. بخش یک و دو یک‌چهارم همه کتاب سیصد برگه‌ای است. بخش سوم بیماری‌های دندان و بافت‌های نگاه دارنده آن، دربرگیرنده پوسیدگی‌ها و لقی و کُندی دندان‌ها و نیز چگونگی کمک به رویش دندان‌ها، و آماس و سوزه و آفت و زخم‌های فضای دهان از ساده تا پیشرفته و بدخیم و بخش‌بندی و بازگو کردن گونه‌های هر کدام و چگونگی درمان هر یک. همچنین چگونگی پاییدن تندرستی بافت نرم و سخت دهان.
درمان: درمان بیماری‌های فضای دهان سه گونه است: ۱) خوراکی؛ ۲) تنقیه کردن؛ ۳) کمپرس گذاشتن؛ ۴) شیاف کردن؛ ۵) خونگیری از رگ‌های بزرگ [فصد]؛ ۶) بادکش گذاشتن و خونگیری از رگ‌های سطحی و باریک؛ ۷) داروی کاربردی از بیرون دهان؛ گونه‌های دارویی: سرشته [معجون]، پودر [گَرد / سفوف]، مرهم، دهانشویه، دندانشویه [سنون]، دهان‌گَردان‌ها، داروهای روان‌ساز شکمروش‌زا، داروهای بندآورنده، داروهای گذاشتنی از بیرون بر روی رخساره [ضماد]، داروهای ریختنی بر روی چهره [نطول]، داروهای مالیدنی شل کننده [مرخیه]، شیاف‌های فرونشاننده درد، داروهای تنقیه‌ای. درمان دندان: ۱) پرکردن پوسیدگی‌های کم تا گسترده دندان با مواد پرکننده؛ ۲) چگونگی درمان دارویی و عملی کُندی دندان؛ ۳) چگونگی درمان دارویی و داغ‌گذاری دندان‌های به عصب رسیده [پالپوتومی] با ابزارهای ویژه آن؛ ۴) چگونگی کشیدن دندان با ابزار ویژه آن و بازگوکردن موارد پیشنهادی برای کشیدن؛ ۵) درمان دارویی آماس و عفونت‌های لثه و کارددرمانی آن و یا داغ‌گذاری بر روی آن؛ ۶) چگونگی کمک به رویش دندان و چگونگی رویارویی با پیآمدهای رویش دندان در کودکان؛ ۷) چگونگی پاییدن تندرستی دندان‌ها و بافت‌های نرم و سخت نگاه‌دارنده آن‌ها الف: چگونگی خوراک خوردن و پرهیز خوراکی و زمان خوردن؛ ب: چگونگی بهداشت دهان و دندان با کاربرد مسواک‌های گوناگون و خلال دندان و کاربرد دهانشویه‌ها و دندانشویه‌ها برای پاکیزه نگاه داشتن دهان و دندان
بخش پایانی کتاب درباره آسیب‌های آوایی و گرفتگی و بندآمدن آوا و زبری و درشتی آن و نیز آماس زبان کوچک چگونگی درمان هر کدام چه دارویی و چه کارددرمانی. همچنین بیماری‌های زبان و از دست رفتن بخشی و یا همه حسگر چشایی و کُندی و لکنت زبان و آماس قورباغه که در زیر زبان [Sublingual gland] پدید می‌آید و آماس لوزه‌ها و بخش‌هایی درباره تنفس و ناهنجاری‌های آن است.
منابع کتاب: رازی با درستکاری و امانت‌داری بی‌مانندی آدرس برداشت‌های خود را از کتاب‌ها و نویسندگان گوناگون و گاه از کسانی نامشان نمی‌دانسته با واژه [مجهول] یاد کرده است که دربرگیرنده بیش از سی نفر از اندیشمندان ایرانی آموخته دانشگاه گندیشاپور و یونانی و هندی هستند.
کتاب با پژوهش و برگردان محمدابراهیم ذاکر [دندان‌پزشک] و همیاری مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی دانشگاه شهید بهشتی در آبان‌ماه ۱۳۹۱ چاپ و پخش شد.