میراث مکتوب- تحقیقات مرتبط با متون دورۀ اسلامی، همواره دارای سطوح گوناگونی بوده است: از چاپ‌های کم‌بها که در حدّ بضاعت انجام‌دهندگان آن‌ها بوده، تا پژوهش‌های ممتاز و ماندگار که بعضاً پس از گذشت چندین دهه از ارزش آن‌ها کاسته نشده و همچنان مورد رجوع هستند. خوشبختانه در یک دهۀ اخیر با گسترش دسترسی به منابع گوناگون (اعمّ از چاپی و خطّی) شاهد پژوهش‌های ارزشمند بیش‌تری هستیم.
نوع تحقیقات متون نیز یکسان نیست. شماری از پژوهش‌ها چندان چالش‌برانگیز نیستند و منابع متعدّدی برای انجام آن‌ها فراهم است، امّا برخی نیازمند گردآوری منابع اندک و پراکنده در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های سراسر جهان هستند. معمولاً هم اندکی از پژوهشگران به سراغ این نوع دوم می‌روند.
آقای دکتر بهروز ایمانی از گروه پژوهشگرانی است که چه در تصحیحات و چه در مقالاتی که نگاشته‌اند، همین نوع دوم از پژوهش را برگزیده‌اند و به همین دلیل، آثاری دیریاب و کم‌شناخته‌ای را منتشر کرده‌اند که ممکن است در بازار نشر، به اندازۀ متون مشهور، مورد استقبال واقع نشده باشند، امّا قدر و قیمت آن‌ها برای آشنایان حوزۀ پژوهش، پوشیده نیست. مقالات ایشان هم عمدتاً حاوی نکات نویافته، معرّفی نسخه‌های ویژه و ارزشمند و یا شناسایی اشخاصی است که نقش مهمّی در تاریخ فرهنگی ادوار پیشین داشته امّا به دلایلی، چنانکه باید به آن‌ها پرداخته نشده است.
تازه‌ترین کتاب چاپ‌شدۀ ایشان نیز از همین لون است. کتابی دربارۀ سیف‌الدّین سعید بن المطهّر الباخرزی (586-659ق) صوفی مشهور و از مهم‌ترین گسترش‌دهندگان طریقت کبرویّه در ماوراءالنّهر سدۀ هفتم است که آگاهی‌های مبسوطی از وی بر جای نمانده و آنچه هست، مجموعه‌ای پراکنده از چند اثر او و اطّلاعاتی پراکنده‌تر دربارۀ زندگی و افراد مرتبط با او است.
ایمانی مطالب کتاب میراث سیف‌الدّین باخرزی را در دو بخش عمده مطرح کرده است: 1. بخش نخست، مربوط به شرح احوال و افراد مرتبط با باخرزی (استادان، معاشران و شاگردان)، خاندان وی و شناسایی کلّی آثار باخرزی و خطوط کلّی اندیشه‌های او است 2. بخش دوم که به تصحیح آثار بازمانده از باخرزی اختصاص یافته، شامل متن تصحیح‌شدۀ دو اثر او و همچنین مکتوبات و یک مجلس از مجالس وعظ باخرزی است.
رسالات باخرزی شامل دو اثر: 1. شرح اسماء الله که مطابق تحقیق ایمانی، تحریری مختصر از روح الارواح سمعانی است 2. اسرار الاربعین لأخیار السّایرین که متنی از چهل حدیث نبوی «ص» مطابق سنّت چهل‌حدیث‌نگاری فرقه‌های گوناگون است که هرکدام با سلسلۀ سند تا پیامبر «ص» رسانیده شده است.
بخش مکتوبات باخرزی شامل 59 نامۀ کوتاه و بلند است که عمدۀ آن‌ها را خطاب به مریدانش نگاشته و از ظواهر امر برمی‌آید که بسیاری از آن‌ها رهنمودهایی برای سیر و سلوک هر مرید است و در میان آن‌ها مواردی چون اجازۀ خرقه پوشانیدن نیز دیده می‌شود و از دیدگاه آگاهی از چگونگی ارتباط شیخ با مریدان، بسیار سودمند و کم‌نظیر است.
بخش پایانی از تصحیح آثار باخرزی نیز به یکی از مجالس او اختصاص یافته است.
ایمانی در نگارش یا حلّ مشکلات هرکدام از بخش‌های اثر به ارائۀ اطّلاعات لازم پرداخته و در جای‌جای اثر از منابع گوناگون بهره برگرفته است و این موارد، نشان می‌دهد که چه مایه کوشش برای گردآوری آن‌ها صرف شده است.
چنانکه از مقدّمۀ پژوهشگر برمی‌آید، این مجلّد، حاوی بخشی از آثار و یافته‌های مرتبط با سیف‌الدّین باخرزی است و یافته‌های دیگر، در کالبد دفتری دیگر منتشر خواهد شد که امیدواریم هرچه زودتر شاهد آن باشیم.
میراث سیف‌الدّین باخرزی (شرح اسماء الله، اسرار الاربعین لاخیار السّائرین، مکتوبات و مجالس)، تصحیح و تحقیق بهروز ایمانی، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار، 1403خ.
علی صفری آق‌قلعه
مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب