کهن‌ترین کتاب امثال که بر جای مانده است به زبان عربی و در نیمۀ سدۀ دوم قمری تدوین گردیده، اما بی‌شک پیشینۀ تدوین کتب امثال بیش از اینهاست.
با تأمل در امهات کتب امثال سده‌های نخست می‌توان دریافت در آنها:
1 – ترتیب امثال در بیشتر موارد صرفاً الفبایی است
2 – دسته‌بندی موضوعی به صورت گسترده به ندرت دیده می‌شود
3 – امثال به عربی اند و مثل فارسی در آنها وجود ندارد.
4 – بیشتر امثال خاص جوامع عرب زبان است (به همین دلیل کمتر در آثار ادبی به کار رفته‌اند)
5 . حاوی امثال ساختگی اند که تحت عنوان «المولدون» ضبط و ثبت شده‌اند.
اما در کتاب مجمل الاقوال با بیش از دوهزار مثل مواجهیم که در اغلب متون ادبی، تاریخی و دیوان های شعری به کار رفته اند مواجهیم و ذیل هفتاد و هفت موضوع انتخاب و بخش بندی شده اند. گاه همانند فارسی امثال نیز ذکر شده است. از این رو بسیاری از آنها مختص جوامع عرب زبان نیست. لذا کمتر ساختگی اند. از همه مهم تر آن که مؤلف حدود سه چهارم کتاب را با نثری فارسی نیز گزارش کرده است. آن گونه که زیر بیت های عربی برگردان فارسی آن را کلمه کلمه با خطی ریزتر به صورت مورب نگاشته است.
با در نظرگرفتن این نکته که تمدن کهن ایران صاحب آثار فرهنگی درخشان است و امثال گوشه بزرگی از این آثار را ساخته اند نبود کتابی که مجمع امثال فارسی باشد و تأخیر این تألیف تا دورۀ معاصر – یعنی تألیف اثر ارزشمند«امثال و حکم فارسی» از سوی علامه دهخدا – خود گویای ارزش کار مؤلف «مجمل الاقوال» است که نه تنها ترجمه و شرح امثال عربی را به فارسی مورد توجه قرار داد، بلکه کوشید برابرهای فارسی آن امثال را نیز ارائه دهد.
هدف مؤلف مجمل الاقوال از برگردان متن به فارسی عبارت بود از سهولت استفاده از سوی غیر عرب. «چون می خواست که فایده آن عامتر و نفع آن تمام‌تر باشد و اصناف مردم را از او بهره و نصیب بود التزام نمود که تمامت کتاب من اوله الی آخره از آیت و اخبار و امثال و اشعار جمله به پارسی مترجَم باشد.»
کتاب مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال را کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در به بهای 400000 ریال منتشر کرده است.
دمانیسی سیواسی، احمد بن احمد: مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال ، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 845 صفحه، 1393.
تاريخ ارسال:شنبه 22 شهريور 1393 – 12:06