میراث مکتوب – ضمیمۀ 6 گزارش میراث (دوماهنامۀ تخصصی اطلاع رسانی در حوزۀ نقد و تصحیح متون، نسخه شناسی و ایران شناسی، دورۀ دوم، ضمیمۀ شمارۀ 6، زمستان 1395) با عنوان رشیدالدین همدانی و روایت بغدادی از حملۀ مغول به عراق (نقدی بر رویکرد برخی تاریخ نگاران معاصر ایرانی) نوشتۀ یوسف الهادی ترجمۀ محمد باهر منتشر شد.
آنچه پیش رو دارید ترجمۀ مقاله‌ای است به زبان عربی با نام «رشیدالدین یعتمد الروایة البغدادیة فی أخبار الغزو المغولی للعراق»، که به قلم پژوهشگر ارجمند جناب آقای یوسف الهادی نوشته شده و تا آنجا که نگارندۀ این سطور آگاهی دارد، تا کنون در جایی منتشر نشده است. نویسنده، این مقاله را به منظور ارائه در مراسم نکوداشت استاد محمد روشن و رونمایی از جامع‌التواریخ (بخش ایران و اسلام)، اثر رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی، به رشتۀ تحریر درآورده است. این مراسم در تاریخ چهارم دی‌ماه سال 1392 به همّت مرکز پژوهشی میراث مکتوب در تهران برگزار، و چکیده‌ای از موضوع مقاله از سوی نویسنده در آن مراسم ارائه شد.
نویسنده در این مقاله بر آن است که رشیدالدین همدانی رویدادهای تاریخی مربوط به حملۀ مغولان به عراق را بر پایۀ روایت تاریخ‌نگاران بغدادی، که در آن روزگار (دوران حملۀ مغولان) می‌زیسته‌اند و روایت آنان از منابع دست اوّل و اصیل به شمار می‌رود، استوار ساخته است. این در حالی است که منابع متأخری که از سوی تاریخ‌نگاران شامی/ مصری به رشتۀ تحریر درآمده، در بسیاری موارد آکنده از روایت‌های برساخته و جانب‌دارانه‌ای است که استناد به آنها از سوی برخی تاریخ‌نگاران، نویسندگان و یا خاورشناسان هم‌روزگار ما ناموجّه و نادرست می‌نماید.
در این مقاله، برای نمونه از میان آثار این تاریخ‌نگاران و نویسندگان، کتاب دین و دولت در ایران عهد مغول، نوشتۀ استاد ارجمند خانم دکتر شیرین بیانی مورد نقد و بررسی قرار گرفته
و نویسندۀ مقاله کوشیده است تأثیرپذیری این کتاب را از نگارش‌های نامعتبر شامی/ مصری آشکار کند. کتاب دین و دولت در ایران عهد مغول که نخستین بار در سال 1367ش از سوی مرکز نشر دانشگاهی به چاپ رسید، در سال 1370ش به عنوان کتابِ سال برگزیده شد و همواره از آثار بااهمیت و مورد توجه مراکز علمی و دانشگاهی در ایران بوده است.
ناگفته نماند که بررسی رویکرد تاریخ‌نگاران به حملۀ مغولان به عراق در سایۀ روایت اصیل بغدادی، و مقایسۀ آن با روایت شامی/ مصری، از جملۀ پژوهش‌های درازدامن نویسندۀ این مقاله است، که حاصل این پژوهش‌ها در قالب کتاب إعادة کتابة التاریخ؛ الغزو المغولی للعراق أنموذجاً منتشر شده است. این کتاب نخستین بار در سال 1430ق/ 2009م از سوی دار الوسط در لندن، و پس از آن همراه با بازنگری و افزوده‌هایی در سال 1391ش/ 1433ق/ 2012م در ایران به چاپ رسیده است. نگارندۀ این سطور امید دارد که توفیق ترجمۀ این اثر به زبان فارسی را به دست آورد؛ زیرا بر این باور است که این اثر می‌تواند نگاه تاریخ‌نگاران و نویسندگان ما را نسبت به برخی از رویدادهای تاریخی دگرگون سازد و ضرورت و اهمیتِ «بازنگاری تاریخ» را برای پژوهشگران این حوزه جلو‌ه‌گر کند.
صاحب امتیاز: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مدیرمسئول و سردبیر: اکبر ایرانی
معاون سردبیر: مسعود راستی پور
برای دسترسی به متن کامل ضمیمۀ 6 دوماهنامۀ گزارش میراث کلیک کنید.