میراث مکتوب – کتاب علم الآفاق و الاَنفس تألیف شمس‌الدین محمدبن اشرف حسینی سمرقندی با پیشگفتار و تصحیح غلامرضا دادخواه از سوی نشر مزدا منتشر شد.
کتاب علم الآفاق و الأنفس یک اثر علمی و فلسفی است که در آن برای نخستین بار در تاریخ اندیشۀ اسلامی به علمی به همین نام یعنی علم آفاق و انفس پرداخته شده است. نویسنده در مقدمه کتاب این علم را علم به احوال موجودات برای کسب معرفت خداوند تعریف کرده و موضوع آن را موجود از آن حیث که بر خداوند و صفات او دلالت می‌کند دانسته است. در پیشگفتار مصحح کتاب آمده است که سید حیدر آملی، عارف شیعی سدۀ هشتم این علم را جزو علوم باطنی برشمرده و شریف ترین آنها دانسته است.
از میان مکاتب عقلانی ایران سده‌های میانه، مکتب ماوراءالنهر با اندیشمندانی چون شرف‌الدین محمد مسعودی مروزی، عمر بن غیلان بلخی، برهان‌الدین نسفی و شمس‌الدین سمرقندی بسیار ناشناخته مانده است. در این میان شمس‌الدین سمرقندی را باید به راستی تأثیرگذارترین فیلسوف و دانشمند ماوراءالنهر سده هفتم هجری برشمرد. وی صاحب رساله‌ها و کتابهای مشهوری چون «آداب البحث و المناظره»، «قسطاس الافکار»، «الصحائف الالهیه» و «اشکال التأسیس فی‌المندسه» است.
«علم الافاق و الانفس» جزو آثار ناشناخته سمرقندی است و در هیچ یک از منابع قدیم از آن یاد نشده است. تاریخ تألیف این اثر دانسته نیست؛ اما قرائن متنی حکایت از آن دارد که نویسنده آن را در میانه سالهای پایانی سده هفتم تا سالهای آغازین سده هشتم نوشته است، یعنی در دوره پختگی علمی و فلسفی‌اش.
«علم الافاق» یکی از مهمترین آثار سمرقندی است؛ نه تنها از آن رو که چکیده آرای فلسفی و علمی‌اش را در بر دارد و حاوی برخی نظریات خاص اوست که در دیگر رسائل و کتب خود آنها را ذکر نکرده، بلکه از این لحاظ که نویسنده در این اثر، نوعی جهان‌بینی علمی اسلامی را مطرح می‌کند که از نظر مطالعات مرتبط با فلسفه علم در تمدن اسلامی بسیار شایان توجه است.
این کتاب در بردارنده چند علم آفاقی (مربوط به عالم بیرون) وانفسی (مربوط به عالم درون) است: الهی، هیأت، طبیعی، انسان‌شناسی و مباحثی در عرفان و تصفیه نفس. بخشی از مطالبی را که سمرقندی در مظهر نخست کتاب مطرح کرده، در دیگر آثارش نیز کم و بیش گفته است. مظهر دوم کتاب به نوبه خود می‌تواند یک اثر مستقل در هیأت به شمار رود. نویسنده در این مظهر یک دوره کامل و فشرده هیأت قدیم را به قلمی روان و شیوا گفته است. مظهر سوم که در طبیعیات و آثار علوی است، از بخش‌های مفصل کتاب به شمار می‌رود. مباحث مظهر چهارم، و به ویژه قسم دوم آن در عرفان و تصفیه نفس است.
کتاب علم الآفاق و الاَنفس تألیف شمس‌الدین محمدبن اشرف حسینی سمرقندی با پیشگفتار و تصحیح غلامرضا دادخواه در ۳۰۰ صفحه از سوی نشر مزدا در آمریکا منتشر شده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این کتاب
اینجا کلیک کنید.