یادداشت‌های پشت نسخه‌ای و برافزوده‌های گوناگون در برگهای آغازین، میانی و پایانی نسخه‌ها به دست مولفان، کاتبان یا صاحبان نسخه‌ها شامل فایده‌های کوتاه و بلند به نظم و نثر و اسناد تاریخی ارزنده‌ای است که متاسفانه بسیاری از آنها بر اثر عجله یا غفلت فهرستنگاران کم تجربه، در فهرست‌نامه‌ها منعکس نمی‌شود.
یادداشت‌های مذکور را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد:۱- نام کتاب و مولف و ذکر مشخصات نسخه در صفحه عنوان
۲-اجازات، تصحیحات، بلاغ‌ها، انهاءها، تقریظ‌ها که برارزش نسخه می‌افزاید و عیار صحت نسخه را بالا می‌برد
۳- حواشی علمی
۴- خطوط علما و دست خط های دیگر
۵- مهرها ،به خصوص مهرهایی با سجع های ادیبانه و عالمانه و مهرهای علما و کتابخانه ها
۶- یادداشت های شاهانه
۷- تملّک ها ویادداشت های خرید و فروش و هدیه و عاریت نسخه
۸- ثبت بهای نسخه
۹- وقف نامه‌ها
۱۰- تاریخ تولدها و وفیات علما و پادشاهان و حاکمان و یا بستگان صاحب نسخه و مادّه تاریخ ها
۱۱- ثبت حوادث و بلایای طبیعی همچون زلزله، آتش سوزی، سیل، خشکسالی، قحطی، گرانی اجناس و بیماری های همه گیر مانند وبا و طاعون و…
۱۲- فایده های متنوع به نظم و نثر
۱۳- اسامی مدارس علمیه که نوعا در انجامه کاتبان ذکر میشود
۱۴- فهرست کتاب هایی که در اختیار مالکان نسخه ها بوده و دهها مطلب خواندنی و فایده ها و اطلاعات جنبی دیگر که از رهگذر تاریخی و کشف حلقه های مفقود آگاهی‌های تاریخی و علمی از اهمیت بسیاری برخوردار است. طبعاً فهرستنگاران دقیق و با حوصله‌ای که از روی تعهّد و دقّت نظر به ثبت فوائد و یادداشت‌های برافزوده در نسخه‌ها می‌پردازند، علاوه بر اینکه فهرستی خواندنی و جذّاب ارائه می‌کنند، از تضییع اطلاعات ارزنده تاریخی و علمی جلوگیری می‌نمایند.
ابوالفضل حافظیان بابلی
منبع: میراث شهاب