میراث مکتوب – مولانا لطف‌الله نیشابوری از شاعران قرن هشتم و آغاز نهم هجری است که پایان عهد ایلخانان و دوران طغا تیموریان و آل کرت و سربداران و تیمور و فرزندانش امیران‌شاه و شاهرخ را درک کرده است. نامش لطف‌الله بوده و نظر به مقامات معنوی که داشته، از وی همه جا به عنوان مولانا یاد می‌شده است. او از نام خویش برای تخلص شعری استفاده می‌کرده و “لطف” تخلص می‌کرده است. در نیشابور به دنیا آمده و در اول عمر خود در همان جا به تحصیل علم و کسب هنر پرداخت و پس از آنکه شاعری کارآمد شد، به خدمت خواجه علاءالدین محمد فریومدی صاحب دیوان خراسان روی آورد و در آنجا با ابن یمین فریومدی آشنا شد و اشعار خود را بر او عرضه کرد که مورد تشویق و تحسین او قرار گرفت
.
پس از فراغت از دانش‌اندوزی و ادب‌آموزی به مدیحه‌گویی و غزل‌سرایی پرداخت و در مجلس علاءالدین محمد فریومدی از دوستی و همنشینی ابن یمین و تحسین و تشویق او بهره‌مند شد و پایان عمر را در پریشان‌حالی گذراند. ظاهراً وی از ولایت بهره‌ای داشت و به کار دنیا کم‌التفات بود و در آخر عمر و روزگار پیری از شهر نیشابور به دیه اسفریس ـ که به قدمگاه امام رضا (ع) مشهور است ـ رفت و در باغی که داشت به سر برد و عاقبت در همان جا در سال 816 هجری بدرود حیات گفت.
لطف‌الله نیشابوری از سرایندگان نامور شیعی در روزگار خود بوده و اشعار او در منقبت ائمه و به ویژه امام علی (ع) مشهور است. برجسته‌ترین وجه شعر وی، جنبۀ شیعی آن است که در این روزگار ـ قرن هشتم هجری ـ در برخی از نقاط دیگر خراسان و بلکه ایران نمونه‌هایی داشته است. وی در مواردی خود را مداح امام علی (ع) خوانده و در جایی از همین دیوان، بالابردن طراز شعر خود را تنها در همین می‌داند که مداح امام علی (ع) است.
از قالب‌های شعری در دیوان: مثنوی، قصیده، غزل، مقطعات، رباعیات، مسمط، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند و تضمین است که تعداد قالب‌های موجود در رساله دیوان لطف‌الله نیشابوری عبارتند از: غزل (حدود 135 غزل)، قطعه (حدود 56 قطع)، ترکیبب‌بند(یک شعر)، ترجیع‌بند(یک شعر)، مسمط (یک شعر)، چهارپاره (یک شعر) و دو غزل ناتمام.
تنها نسخۀ خطی دیوان لطف‌الله نیشابوری به شمارۀ 2321 در کتابخانۀ ملی نگهداری می‌شود. بر صفحۀ نخست این رساله نوشته شده است: «دیوان مولانا لطف‌الله نیشابوری متوفی 812 که سیمی نیشابوری جمع کرده و سپس به خزانۀ شاهرخ بن تیمور گورکان انتقال یافته است». بر اساس توضیحی که سیمی داده است، وی دو سال بعد از درگذشت لطف‌الله موفق به تهیۀ اشعار و گردآوری و تدوین این مجموعه شده است.
با توجه به قدمت نسخه و وجود آن در کتابخانۀ شاهرخ، می‌تواند اشارتی باشد بر اینکه نسخه متعلق به سیمی و به خط اوست. رسم‌الخط نسخه با آنچه در قرن هفتم رایج بوده، تفاوت چندانی ندارد.
در این تحقیق نویسنده دو هدف را مدنظر داشته است: الف) خوانش صحیح ابیات و ارائۀ متنی عاری از عیب و ایراد در لفظ، معنی، قافیه و ….؛ ب) توضیحات حاشیه‌ای دیوان از قبیل شرح لغات، تلمیحات و حاشیه‌های دیگر دیوان.
فهرست مطالب کتاب:
سخنی دربارۀ این پژوهش
پیش‌گفتار
فصل اول: نسخۀ خطی دیوان
فصل دوم: ویژگی‌های املایی نسخه
فصل سوم: مهر کتابخانۀ شاهرخ تیموری
فصل چهارم: دین و لطف‌الله نیشابوری
فصل پنجم: مداخی امام و اهل بیت (ع) در دیوان لطف‌الله
فصل ششم: امویان و عباسیان در دیوان لطف‌الله
فصل هفتم: ممدوحان لطف‌الله و شعرهای مدح وی
فصل هشتم: شعرهای رثای لطف‌الله
فصل نهم: در بیان بناها و قصرها
فصل دهم: شکوائیه و بدطالعی لطف‌الله
فصل یازدهم: آموزه‌های قرآنی، حدیثی و دینی
فصل دوازدهم: شاعران یادشده در اشعار لطف‌الله
فصل سیزدهم: قالب‌های شعری در متن دیوان
نتیجه‌گیری
لطف الله نیشابوری، تصحیح و تحلیل دیوان لطف‌الله نیشابوری، تصحیح: زیبا ملک‌زاده دیلمقانی ، تهران، راشدین، 191 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، 1394.
منبع: کتابخانه تخصصی ادبیات