میراث مکتوب- امروزه، آشنایی با بزرگی که بیشترین کوشش را برای آسان‌نویسی و آسان‌گویی داشته، امری سخت شده است. بسیاری او را به «مشرف‌الدین مصلح‌بن‌عبدالله شیرازی» می‌شناسند و اغلب هم در جهان ادبیات، «سعدی» می‌خوانندش؛ ادیب بلندآوازه‌ای که نخستین روز اردیبهشت را برای نکوداشت مقامش برگزیده‌اند. واقعیت امروز درباره سعدی از آشنایی جامعه با آثار هم‌عصران این بزرگ شروع می‌شود و این سؤال جدی مطرح می‌شود که چرا بوستان و گلستان سعدی به اندازه شاهنامه و حافظ در دست‌های جوانان حتی ادب‌دوستان جای نمی‌گیرد. برای پاسخ به این سؤال، گپ‌و‌گفتی با با دکتر محمدجعفر یاحقی انجام گرفته که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
*********
به نظر شما در ادبیات و فرهنگ امروز، چقدر خلأ آشنایی با سعدی و آثار وی احساس می‌شود؟
به نظرم همه آن‌هایی که باید سعدی را بشناسند، می‌شناسند و خلأیی احساس نمی‌شود. تنها به دلیل غلبه حافظ و فردوسی و تمایلات به حماسه و عرفان، نسبت به سعدی افق عمومی شناخت این شاعر تحت تاثیر قرار گرفته و بر آن سایه انداخته است. با رفع مقتضیات زمان، سعدی هم در جای خودش قرار خواهد گرفت.
چه می‌شود کرد تا این مقتضیات زمانه، سایه سایر شعرا را از سر سعدی کم کند؟ و آیا اصلاً این موضوع اهمیت دارد؟
کاری نمی‌شود کرد. افق اندیشه جامعه بعد‌ها به سمتی خواهد رفت که تمایلاتش به سعدی خواهد گروید. اما در کل، چون سعدی غزلی از جنس شادکامی و شادخواری داشته است، به نظر می‌رسد فضای فرهنگ جامعه ما رغبتی به رویه سعدی نشان ندهد. گرچه که زیبایی‌شناسی و ذوق هنری شعر حکم می‌کند که ما به سمت این‌چنین فرهنگی نیز خو بگیریم و حرکت کنیم. این خاصه طبقه عمومی جامعه نیست و البته ادب‌شناسان این خصیصه را درک می‌کنند. به نظر اگر تعالیم و ارزش‌ها یا ادبیات تعلیمی که سعدی در آن‌ها نامور است از سمت کارشناسان معرفی شود، شاهد اقبال به سعدی نیز خواهیم بود.
جامعه ما امروزه رغبتی به تعلیم و تعلم و اندرز ندارد. امروزه جامعه ما نسبت به اخلاقیات و اندرز‌ها به علت مقتضیات فرهنگی‌اش واکنش منفی نشان می‌دهد که می‌شود گفت برخی را نسبت به شناخت سعدی، از رغبت انداخته است.
فکر می‌کنید شناخت سعدی و اندرز‌های او کمکی به جامعه می‌کند؟
تعالیم بشری، تعالیم اسلامی و انسانی در شعر سعدی در اوج است، اما همان‌طورکه اشاره کردم جامعه به سمت ایشان نمی‌رود. جامعه ما پندپذیر نیست و آنچه در سنت تاریخی ما به عنوان اندرزشنوی وجود داشته است، با فاصله بسیاری از پله امروزی مردممان ایستاده است. یکی از کار‌های بسیار مفید در این زمینه این است که نصایح و پند‌های سعدی را در قالب‌های نوین هنری و با فرهنگ جدیدی مثل فیلم و موسیقی و تئاتر حتی با مددگرفتن از فضای مجازی معرفی کنیم. این می‌تواند نصایح تلخ سعدی را به صورت غیرمستقیم پذیرا‌تر کند. اگر این‌ها را به زبان روز بازگردانیم، سعدی را به جامعه و جامعه را به سعدی نزدیک می‌کنیم.
اقداماتی که سعدی را بهتر به جامعه بشناساند، از سمت کدام متولی باید پیگیری شود؟
به نظرم هرکس بخواهد کاری بکند، باید به ادبیات نزدیک شود. چه مدرسان و مسئولان و چه اولیاء و مربیان، اگر توانستند به مدد منطق با مسائل مواجه شوند، قادر به تأثیرگذاری خواهند بود. اما باید بدانیم کلمه «اخلاق» در جامعه امروز ما واکنش‌پذیر شده است. تا سخن از اخلاق به میان می‌آید، امرونهی‌های کلاسیک مطرح می‌شود و در نتیجه، این نصایح از سمت جامعه طرد می‌شوند. به همین منظور هرچه بتوانیم با هنر‌های مدرن به سمت چنین‌وقایعی برویم، موفق خواهیم شد که اتصال نسلی به نسل دیگر را رقم بزنیم. البته که این مسئله مشروط است به اینکه هنرمندان درک درستی از این موضوع داشته باشند.
محمدسجاد کاشانی
منبع: شهرآرا نیوز